"Ούτε ο αέρας του δρόμου..."

Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ολοκλήρωσε το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα το καλοκαίρι του 1936. “Δράμα των γυναικών στα χωριά της Ισπανίας” είναι ο υπότιτλος του θεατρικού που αποτελεί το τελευταίο μέρος της τριλογίας της Ισπανικής Υπαίθρου μαζί με τη Γέρμα και τον Ματωμένο Γάμο. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής ο ποιητής φαινόταν ενθουσιασμένος: κάθε φορά που ολοκλήρωνε μια σκηνή τη διάβαζε σε φίλους του και τόνιζε ότι στο έργο δεν υπήρχε ίχνος ποίησης. “Μόνο πραγματικότητα και καθαρός ρεαλισμός”. Έτσι κάτω από τα πρόσωπα του έργου σημείωσε ότι οι τρεις πράξεις “προορίζονταν να μοιάζουν με φωτογραφικό ντοκουμέντο”. Στο τέλος του χειρογράφου υπάρχει η ημερομηνία ολοκλήρωσης του θεατρικού που έμελλε να είναι το τελευταίο του: 19 Ιουνίου1936. Ακριβώς δύο μήνες αργότερα, το ξημέρωμα της 19ης Αυγούστου σε ηλικία 38 χρόνων, ο Λόρκα εκτελείται στα φαράγγια του Βιθνάρ της Γρανάδα, από τους φασίστες του Φράνκο. Η σωρός του δεν βρέθηκε ποτέ. 

“Όκτώ χρόνια θα κρατήσει το πένθος και δε θα μπει σ` αυτό το σπίτι ούτε ο αέρας από το δρόμο. Θα ζούμε σαν να `χουμε χτίσει πόρτες και παράθυρα.” Με αυτή τη φράση, η κεντρική ηρωίδα του κύκνειου άσματος του κορυφαίου Ισπανού δραματουργού, στην αρχή της πρώτης πράξης του έργου, ανακοινώνει στις πέντε κόρες της την επιβολή του απόλυτου εγκλεισμού, ίσως αυστηρότερου από αυτόν που επιβάλλουν οι ούτως ή άλλως αυστηρές καθολικές αρχές και οι κοινωνικές επιταγές της υπαίθρου στις γυναίκες. Η δεσποτική Μπερνάρντα που γίνεται για το σπίτι της ό,τι λίγο αργότερα ο στρατηγός Φράνκο για την Ισπανία, δε διστάζει να μεταμορφωθεί σε Μήδεια έτοιμη να κατακρεουργήσει δια του εγκλεισμού την ίδια τη φύση των κοριτσιών της. Να χαλιναγωγήσει τον ερωτικό πόθο που ανάβει στο ανδαλουσιάνικο κατακαλόκαιρο η ιδέα και μόνο του αρσενικού. Γιατί το αρσενικό δεν υπάρχει παρά μόνο ως αναφορά ενός ονόματος. Αλλά είναι αρκετό για να πυροδοτήσει το πάθος αρχικά και στη συνέχεια άγριες συγκρούσεις, τον αλληλοσπαραγμό των θηλυκών που αντιστέκονται στην ερωτική ματαίωση που τους επιβάλλει η αυταρχική μητέρα -δυνάστης. 

Ανέζα Παπαδοπούλου, Μπέττυ Αρβανίτη, Σμαράγδα Σμυρναίου 

“Οι γυναίκες έχουν περισσότερο πάθος, είναι λιγότερο ορθολογίστριες, είναι πιο ανθρώπινες και καρπερές” είχε πει ο Λόρκα εξηγώντας την πρωτοκαθεδρία των γυναικών στο σύνολο του έργου του. Οδηγημένη από αυτό το πάθος η μικρότερη από τις αδελφές, έχοντας απόλυτη συναίσθηση των συνεπειών, θα φτάσει στο τέρμα του δρόμου: στην ερωτική συνεύρεση που θα την ακολουθήσει ο θάνατος. Αλλά ούτε και τότε, στην κορύφωση της τραγωδίας η Μπερνάρντα θα λυγίσει. Θύμα και η ίδια χωρίς να το ξέρει αφού μέσα της η τυφλή υπακοή στους αμείλικτους κανόνες του ήθους και της τιμής έχει νικήσει κι αυτή την ίδια τη φύση της μάνας. Το αιωρούμενο άψυχο σώμα της κόρης της που ευτυχισμένο κάηκε στη φωτιά της εκπλήρωσης του έρωτα, δεν τη συνταράσσει, δεν της προκαλεί ούτε ένα δάκρυ. Αντίθετα θα τραβήξει κι αυτή μέχρι τα άκρα το δρόμο της διακηρύσσοντας σχεδόν ατάραχη: “Η κόρη μου πέθανε παρθένα. Ντύστε την στα λευκά. Να χτυπήσουν πένθιμα οι καμπάνες. Δε θέλω δάκρυα. Τον θάνατο πρέπει να τον κοιτάμε κατα πρόσωπο.” 

Μπέττυ Αρβανίτη

Η παράσταση στο θεάτρο της «Οδού Κεφαλληνίας» είναι μια μεστή σύγχρονη ανάγνωση του έργου του Λόρκα. Η σκηνοθετική προσέγγιση του Σταθη Λιβαθινού απομακρύνεται ουσιαστικά από το ηθογραφικό και λυρικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις περισσότερες ελληνικές παραστάσεις των έργων του Λόρκα και αναδεικνύει επιτυχώς το “φωτογραφικό ντοκουμέντο” που επιζητούσε ο συγγραφέας.

Η τολμηρή απόφαση του σκηνοθέτη να αφαιρέσει από το έργο δευτερεύοντα πρόσωπα, όπως οι υπηρέτριες η ζητιάνα και οι γειτόνισσες, κατανέμοντας όμως τις φράσεις τους στις βασικές ηρωίδες, καταφέρνει να τονίσει στο έπακρο το κλειστοφοβικό σύμπαν που ούτως ή άλλως αποτελεί το Σπίτι κάτω από την σιδερένια πυγμή της Μπερνάρτνα Άλμπα. Το “έξω” υπάρχει μόνο σαν υπόμνηση και μεταφέρεται στο “μέσα” ως αφήγηση, με σκόρπιους ήχους της καθημερινής ζωής. Παρά την εγγύτητά του είναι κάτι μακρινό αλλά ταυτόχρονα πολύ επιθυμητό για τις έγκλειστες θυγατέρες. Σε αυτό το “έξω” τοποθετημένοι περιμετρικά οι θεατές, ακούσια στο ρόλο των γειτόνων, γίνονται σιωπηλοί μάρτυρες του δράματος που σταδιακά κορυφώνεται. 

Μπέττυ Αρβανίτη, Σμαράγδα Σμυρναίου

Σκηνοθετικό και σκηνογραφικό εύρημα, η μικρή δεξαμενή στο κέντρο της σκηνής- αυλής που θα παίξει ένα πρωταγωνιστικό αλλά και συμβολικό ρόλο μήτρας καθώς γεμίζει αδιάκοπα, σκηνή με τη σκηνή, με το νερό που μεταφέρουν και ρίχνουν μέσα της οι πέντε αδελφές. Είναι το σημείο αναφοράς, το σημείο των εκμυστηρεύσεων και των συγκρούσεων, το σημείο που οι νεαρές ηρωίδες αναζητούν τη δροσιά μέσα στο λιοπύρι του καλοκαιριού και του ερωτικού καύματος που τις ταλανίζει. Είναι ακόμα ο συμβολικός καθρέφτης που προοικονομεί και τελικά απεικονίζει το θάνατο της μικρής αδελφής, καθώς στην επιφάνειά του νερού επιπλέει μια κούκλα.

Είναι πραγματικά δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς κάποια από τις ερμηνείες του θιάσου που ανεβάζει το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα στο θέατρο της «Οδού Κεφαλληνίας». Και ίσως το γεγονός αυτό  είναι από τα πιο δυνατά στοιχεία της παράστασης. Κάθε ερμηνεία – τόσων των μεγαλύτερων, όσων και των νεότερων ηθοποιών - κρύβει πίσω της ένα μικρό άθλο, αναδεικνύοντας και τα πιο λεπτά σημεία του χαρακτήρα των ηρωίδων και όλες μαζί συνθέτουν μια εξαιρετική παράσταση. 

Γωγώ Μπρέμπου, Λουκία Μιχαλοπούλου,Τζίνη Παπαδοπούλου, Εκάβη Ντούμα

Σκηνοθεσία : Στάθης Λιβαθινός, 

Μετάφραση : Έφη Γιαννοπούλου
Σκηνικά - κοστούμια : Ελένη Μανωλοπούλου 

Μουσική:Τηλέμαχος Μούσας

Κίνηση: Σταύρος ΛίτιναςΦωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου

Παίζουν : Μπέττυ Αρβανίτη, Σμαράγδα Σμυρναίου, Αννέζα Παπαδοπούλου, Τζίνη Παπαδοπούλου, Γωγώ Μπρέμπου, Εκάβη Ντούμα, Κόρα Καρβούνη, Λουκία Μιχαλοπούλου

ΘΕΑΤΡΟ ΟΔΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ 18 - ΚΥΨΕΛΗ

ΤΗΛ. 210 8838727