Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου 2013

Tου λυχναριού που απόσβησε


"...ἀλλ’ ἄγε μοι μέλποντι μίαν συνάειδε τελευτὴν λύχνου σβεννυμένοιο καὶ ὀλλυμένοιο Λεάνδρου"*                 





Μια φορά κι ένα καιρό, σε ένα πύργο δίπλα στη θάλασσα, στην ακτή της Σηστούς, κατοικούσε ολομόναχη η Ηρώ. Ήταν μια πεντάμορφη βασιλοπούλα, παρθένα, ιέρεια της Αφροδίτης. Κάποτε σε μια μεγάλη γιορτή προς τιμήν της θεάς μαζεύτηκε κόσμος πολύς από μακρινά μέρη. Έφθασαν εκεί από την Ήπειρο, την Κύπρο, από τα Κύθηρα, ακόμα κι από το Λίβανο. Αλλά κι από τη γειτονική Φρυγία μα και την Άβυδο που βρισκόταν στην άλλη όχθη του Ελλησπόντου πήγαν προσκυνητές. Γυναίκες και άντρες. Κι οι γυναίκες μπορεί να πήγαν για να τιμήσουν τη θεά, μα οι άντρες όπου ακουστεί γιορτή, είναι πάντα πρώτοι, όχι τόσο τα πρόσφορα να πάνε στους αγίους, όσο για των ομορφονιών τα μαζωμένα κάλλη"(1).



Σε εκείνη τη γιορτή εμφανίστηκε για πρώτη φορά η Ηρώ στο πλήθος. “Κι άστραψε φως η όψη της η τρισχαριτωμένη, καθώς η λευκοπρόσωπη Σελήνη που προβαίνει και τα χιονάτα μάγουλα ν' εροδοκοκκινίζαν σα ρόδο, σαν τριαντάφυλλον, ακράνοιχτο και δίχρο"(1). Όλοι θαμπώθηκαν από την ομορφιά της. Μα καθώς ήταν ιέρεια της Αφροδίτης κανένας δεν τόλμησε ούτε καν να σκεφτεί να την πλησιάσει· κανένας εκτός από τον Λέανδρο. "Ο ερωτικός Λέανδρος, όμορφος και νέος -τη θεία τραγωδία του οποίου τραγούδησε ο Μουσαίος- κατοικούσε στην Άβυδο· και από τότε δεν κατοίκησε εκεί κανένας τον οποίον τα χρόνια που ακολούθησαν, να θρήνησαν πιο πολύ.” (2)


Evelyn de Morgan (1885) Hero holding beacon for Leander εικόνα
 

Ο Λέανδρος που τον συνεπήρε ο Έρωτας, νίκησε τη συστολή του και την ώρα που ο ήλιος έδυε κι ανέτειλε ο αποσπερίτης, πλησίασε την Ηρώ, της έπιασε το χέρι και κεντρωμένος βαριά από τις σαϊτιές του μικρού θεού, άρχισε να αναστενάζει. Όντας σεμνή εκείνη τον απέκρουσε αμέσως και με το σώμα, που τραβήχτηκε απότομα απ` τ` άγγιγμά του, αλλά και με λόγια αυστηρά. “Μα σαν άκουσ' ο Λέανδρος τα τόσα πείσματά της, ένιωσε τα καμώματα των κορασιών που θέλουν, γιατί όταν ομορφόπαιδα μαλώνουν οι γυναίκες, φιλιά είναι τα μαλώματα και χάδια είν' οι φοβέρες” (1)


Τοιχογραφία από την Πομπηία 1ος μ.Χ αιώνας (4)

Άρχισε λοιπόν να της μιλά επιστρατεύοντας όλη τη ευγλωττία του παράφορα ερωτοχτυπημένου και σιγά σιγά “τα λόγια αγάπη γέννησαν και πήρε την καρδιά της”(1). Έτσι η Ηρώ αν και θεραπαινίδα της Κύπριδας που έπρεπε να μείνει παρθένα, ενέδωσε: δέχτηκε να τον παντρευτεί. Όμως τού είπε ότι ο γάμος τους έπρεπε να μείνει κρυφός. Τότε εκείνος την καθησύχασε λέγοντας: “Κόρη, για την αγάπη σου περνώ και τ' άγριο κύμα κι ούτε φουρτούνα ούτε βοήν της θάλασσας τρομάζω.”(1)
 


Νόμισμα της Αβύδου της εποχής του Σεπτίμιου Σεβήρου. Στην μια πλευρά εικονίζεται ο αυτοκράτορας και στην άλλη ο Λέανδρος που διασχίζει τον Ελλήσποντο   ενώ η Ηρώ τον περιμένει πάνω σε ένα πύργο. εικόνα

Της υποσχέθηκε λοιπόν ότι κάθε βράδυ από τις ακτές της Αβύδου θα έπεφτε -ερωτοκάραβον σωστό- στη θάλασσα και θα διέσχιζε  τον Ελλήσποντο και θα έφτανε μέχρι απέναντι στη Σηστό για να βρεθεί στην αγκαλιά της. Μόνος οδηγός του σε αυτή τη ρότα της αγάπης, δεν θα ήταν ούτε η Πούλια, ούτε τα άλλα άστρα του ουρανού, μα ο λύχνος που θα κρατούσε εκείνη για να τού δείχνει το δρόμο μέχρι τον όρμο όπου υψώνονταν ο πύργος της εύπλοιας(4) Αφροδίτης. Αλλά θα έπρεπε να έχει το νου της στους δυνατούς ανέμους “μήν τόνε σβήσουν και με μιας χάσω κι εγώ τη νιότη, το λύχνο σου, της δόλιας μου ζωής το φωτοδότη”(1)





Αφού συμφωνήσανε να κρυφοπαντρευτούνε, “και στην κρυφή τους τη χαρά και στο κρυφό του γάμου το λύχνο βάλαν μαρτυριά ως βάζει ο κόσμος άστρο”(1) με δυσκολία αποχωρίστηκαν ο ένας απ` τον άλλον. Ο Λέανδρος επέστρεψε στην Άβυδο με τους άλλους προσκυνητές και την επόμενη νύχτα, την πρώτη που θα περνούσαν μαζί, περίμενε μεσ` το σκοτάδι μπροστά στη θάλασσα να διακρίνει τον λύχνο απέναντι. Κι όταν είδε να τον καλεί, αψηφώντας τη λύσσα του αέρα και την παραφορά των κυμάτων γδύθηκε και ξεκίνησε· αυτός κουπί, αυτός πανί, αυτός ταχύ καράβι. (1) 


John Gibson The Meeting of Hero and Leander, 1822 εικόνα 


Κι απέναντι η Ηρώ, καρτερούσε με το λύχνο στα χέρια και κάθε φορά που ο αέρας πήγαινε να τον σβήσει, έστηνε απάγκιο την ποδιά της πλάι στη φλόγα του. Με χίλια βάσανα κατάφερε να βγει ο Λέανδρος στην άλλη όχθη. Και σαν ακόμ' αφρόσταζε και σαν αγκομαχούσε, τον πήγε μες στο νυφικό παρθενοθάλαμό της και το κορμί του το `λουσε και μοσχομύρισέ τον με λάδι, με ροδόλαδο και του `σβησε την άρμη. (1)

William Etty  The Parting of Hero and Leander 1827 εικόνα


Εκείνη τη νύχτα έσμιξαν για πρώτη φoρά. Ενάντια στο νόμο της Κύπριδας, χωρίς τις πρέπουσες γαμήλιες τιμές στην Ήρα, κρυφά κι από τους γονείς τους. Χωρίς ευχές, χωρίς χορούς, χωρίς τραγούδια. Κρυφά, στα σκοτεινά· ανεύλογη χαρά. Μόνο το φως του λύχνου -παραστάτης και μάρτυρας,  φάρος της αγάπης τους. Και την αυγή πάλι κατά την Άβυδον εξανακολυμπούσε και μύριζε ο αχόρταγος νυχταγκαλιές ακόμα. (1) Για να επιστρέψει την επόμενη. Κι όλες τις νύχτες στη σειρά. 



Joseph Mallord William Turner - The Parting of Hero and Leander (1837) εικόνα 


Έτσι η Ηρώ κοράσι ήταν ολημερίς κι ολυνυχτίς γυναίκα(1). Κι οι δυο τους παρακαλούσαν κάθε μέρα να βασιλέψει ο ήλιος, να πέσει το σκοτάδι, να ανάψει ο λύχνος, να ριχτεί στη θάλασσα ο Λέανδρος για να πάει να ανταμώσει τη γυναίκα του που τον καλούσε: Εμπρός, τον ίδρο σου άφησε μες στους δικούς μου κόρφους. Και πριν το ξημέρωμα να πάρει πάλι το θαλασσινό δρόμο της επιστροφής. 




Έφτασε όμως η βαρυχειμωνιά που ξεσέρνει τα καράβια στις αμμουδιές για να γλυτώσουν κι αυτά κι οι ναύτες τους απ` τ' αγριόκαιρα και τες ανεμοζάλες(1). Κι αντί να μείνουν χωριστά μέχρι να καλοσυνέψει πάλι ο καιρός, έσπρωξε η μοίρα κι η αγάπη - γιατί δεν εξαρτάται από τη δύναμή μας να αγαπούμε ή να μισούμε(2) – το χέρι της κι άναψε το λύχνο. Τον είδε ο Λέανδρος κι ο φόβος της ανταριασμένης θάλασσας δεν τον κράτησε στην Άβυδο, γιατί της είχε τάξει “ούτε φουρτούνα ούτε βοήν της θάλασσας τρομάζω”, μόνο ρίχτηκε και πάλι στα νερά του Ελλησπόντου.


Victor Janssens. Hero and Leander εικόνα

Τότε πηδούσε το νερό, κύμα στο κύμα εκύλα κι ο ουρανός κι η θάλασσα τότε γινήκαν ένα κι από παντού σηκώθη αχός που μάχονται οι ανέμοι(1). Παρασυρμένος ο Λέανδρος από το ρεύμα, παρακαλούσε την ποντιάδα(4) Αφροδίτη, τον Ποσειδώνα που ορίζει τα πελάγη και τον Αίολο να τον συνδράμουν. Κανείς τους δεν τον άκουσε, μα ούτε ο Έρωτας έτρεξε να τον σώσει. Κι έφτασε στην απελπισία του, βλέποντας πως σίγουρα αφανίζεται, να εκλιπαρεί τα κύματα: “Αφήστε με να φτάσω εκεί και στο γυρισμό η οργή σας, ας πάρει τη ζωή μου.”(3) 

 Keller Ferdinand Hero Finding Leander εικόνα
Μα ούτε τα κύματα έστρεξαν. Τον έδερναν, τον έπαιρναν κι η δύναμή τους θεριεμένη έσβηνε τη δική του. Άξαφνα εχύθη και νερό καμπόσο στο λαιμό του, κι ήπιε ποτόν ανώφελο, ποτόν άρμη γεμάτο, κι άνεμος έσβησε πικρός τον άπιστο το λύχνο και την ψυχή κι αγάπη του του θλιβερού Λεάνδρου.(1)

Jean-Joseph Taillasson Hero and Leander 1800 εικόνα

Η Ηρώ άγρυπνη, γεμάτη αγωνία τον περίμενε όλη τη νύχτα και κοίταζε τον πόντο με την ελπίδα να της φέρει τον αγαπημένο της. Την αυγή πια, μόλις τον αντίκρισε άψυχο να χτυπιέται στα βράχια, έσχισε το χιτώνα της και ρίχτηκε από τον πύργο. Κι απάνω απέθαν' η Ηρώ στον άψυχό της άντρα, κι απόμειναν αγκαλιαστά τα δυό τα λείψανά τους.(1)


Domenico Fetti - Hero and Leander εικόνα



(Η τραγική ιστορία του Λέανδρου και της Ηρώς εντάσσεται στις Αλεξανδρινές παραδόσεις που περιέχουν θέματα που δεν τα συναντούμε στο μυθολογικό υλικό παλιότερης εποχής. Τα θέματα των αλεξανδρινών παραδόσεων είναι συχνά νεοπλασίες πάνω σε γνωστά μυθικά θέματα ή διασκευές τους και φορτίζονται με συμπιλήματα από λαϊκά παραμυθικά στοιχεία. Κατά το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, αποτελούν λογοτεχνικές κατασκευές, που οι δημιουργοί τους εκμεταλλεύονται ποιητικά ένα μυθικό στοιχείο και το αναπτύσσουν περίπου μυθιστορηματικά, συνθέτοντας μια ερωτική ιστορία. Η ιστορική σημασία των Αλεξανδρινών παραδόσεων βρίσκεται στο γεγονός ότι χρησίμευσαν σαν αφετηρία ενός λογοτεχνικού είδους, της μυθιστορίας, που η ανάπτυξή της έφτασε ως τους νεότερους χρόνους. (4, σελ331)

Ο συγκεκριμένος μύθος φαίνεται ότι είναι επίνοια της ρομαντικής διάθεσης του ελληνιστικού κόσμου που αρεσκόταν να πλάθει διηγήσεις για ιδανικά ζευγάρια που ριχνόταν σε τρομερές περιπέτειες ώσπου να ευοδωθεί το πάθος τους. Όπως δείχνουν πολυάριθμες παραστάσεις σε ανάγλυφα, σε ζωγραφιές, και σε νομίσματα, ο μύθος πρέπει να ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στην αρχαιότητα. Στα νεότερα χρόνια ενέπνευσε αρκετούς ποιητές, δραματουργούς και ζωγράφους.
 (4, σελ346) 






*Έλα θεά, τραγούδα μου, να πούμε το 'να τέλος
του λυχναριού που απόσβησε και του παιδιού που εχάθη.




1 Μουσαίος, “Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον “ μετάφραση Σίμος Μενάρδος
το πρωτότυπο κείμενο εδώ, η μετάφραση εδώ 
2 Christopher Marlowe, Hero and Leander 
3 Garcilaso de la Vega Soneto XXIX
4 Ελληνική Μυθολογία, Οι ήρωες, τόμος 3ος Εκδοτική Αθηνών


George Frideric Händel Ero e Leandro 

Ο Λέανδρός σου, Κώστας Καζης και χορωδία 1924




Αναδημοσίευση στο toportal.gr και στο people & ideas

14 σχόλια:

serenata είπε...

Ετσι ξεκίνησαν τα ρομαντικά μυθιστορήματα δηλαδή;
Τα προ-σαιξπιρικά, πριν το Ρωμαίο και την Ιουλιέτα....
Χωρίς happy end.
Πολύ ωραίο Τσαλαπετεινέ μου, το ρούφηξα!

Να έχεις μια όμορφη μέρα:)

silia είπε...

Υπέροχο !

ΦΛΩΡΑ είπε...

Αυτό το παίρνω σαν προσωπική αφιέρωση γιατί λατρεύω τα λαϊκά παραμύθια και δεν το ήξερα καθόλου.
Θα το αντιγράψω για να το κρατήσω στη συλλογή μου με τα παραμύθια που έχω.

kovo voltes... είπε...

Ρομαντικό, ξε-ρομαντικό, είναι έμορφο...Αν μη τι άλλο, σου υπενθυμίζει την πίστη του ανθρώπου. Πίστη στην ΑΓΑΠΗ...;)

Σταυρούλα είπε...

Η ίδια ιστορία όσα πρόσωπα κι αν έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια.

roubinakiM είπε...

μυθιστόρημα, παραμύθι, ιστορία, παράδοση, ανάρτηση και η ζωή συνεχίζεται και αντιγράφεται...

Margo είπε...

Πολύ όμορφο, δικαιολογημένα ενέπνευσε τόσους δημιουργούς.
Παλιότερα που δεν υπήρχε η τηλεόραση, οι άνθρωποι μαζεύονταν και έλεγαν τέτοιες ιστορίες. Οι πιο διαβασμένοι και με το καλύτερο θυμητικό γινόντουσαν οι πρωταγωνιστές.
Κάπως έτσι φαντάζομαι να ένιωθαν, όπως ένιωσα κι εγώ διαβάζοντας την ιστορία :-)

υ.γ. "συμπιλήματα" τι λέξη!.

Τσαλαπετεινός είπε...

Serenata: Ποιός ξέρει άραγε πώς ξεκίνησαν; Μάλλον από την επιθυμία των ανθρώπων να διηγούνται ερωτικές ιστορίες...

Τσαλαπετεινός είπε...


silia: Μα ναι!
(Εμένα μου άρεσε πολύ πέρα από την ίδια την ιστορία και το πρωτότυπο κείμενο -όσο μπορούσα να το καταλάβω- αλλά κι η μετάφραση)

Τσαλαπετεινός είπε...


FLORA GIA: Προσπάθησα να το γράψω σαν παραμύθι! (αν και για να πω την αλήθεια ήθελα πολύ να βάλω ολόκληρη τη μετάφραση. μη σου πω και το παλιό κείμενο)

Τσαλαπετεινός είπε...


kovo voltes...: Ακριβώς όπως το λες: έμορφο! Δεν υπάρχει καλύτερη λέξη για να το περιγράψει!

Τσαλαπετεινός είπε...


Σταυρούλα: Η ίδια ιστορία, τόσες φορές από καταβολής κόσμου, όσοι κι οι κόκκοι της άμμου. (η ένταση μόνο διαφέρει)

Τσαλαπετεινός είπε...


 roubinakiM: Με βάζεις σε σκέψεις για τις περιπτώσεις που η ζωή αντιγράφει, το μυθιστόρημα, το παραμύθι την ιστορία. Δεν μπορεί, θα υπάρχουν κι αυτές.

Τσαλαπετεινός είπε...


Margo: Άκου κι άλλη μία ιστορία παράλληλη που έλεγα να την κρατήσω για ποστ, αλλά ας την πάρει το ποτάμι. Παρακολουθούσα πριν από χρόνια αγώνα μαραθώνιας κολύμβησης στον Ριο Παρανά, το μεγάλο ποτάμι της Αργεντινής, όταν ένας φίλος -αμερικάνος συγγραφέας, ίδιος ο Γούντι Άλεν και στην όψη και στη συμπεριφορά και μάλιστα Εβραίος- γύρισε και με ρωτησε για τους κολυμβητές: Δεν είναι σαν τον Λέανδρο; Ξαφνιάστηκα γιατί αγνοοούσα τον μύθο. Κι εκείνος μού τον αφηγήθηκε με κάθε λεπτομέρεια. Καταλαβαίνεις τόσο τρελό ήταν; Έμαθα στην Αργεντινή από έναν Αμερικάνο έναν ελληνικό μύθο!


υ.γ. Για αυτή τη λέξη έβαλα το απόσπασμα. ;-)