“with what pleasure, what joy”

“Μα πού είναι το τέλος της ουράς;” με ρώτησε ο ηλικιωμένος Αμερικάνος που για ώρα κοίταζε σαν χαμένος. Παρά την έντονη συγκίνηση που ένιωθα γιατί βρισκόμουν ανάμεσα στο πλήθος εκείνη τη στιγμή, ή ίσως εξ αιτίας της συγκίνησης, τού απάντησα χαριτολογώντας: “Ποτέ δε σχηματίζεται κανονική ουρά, εκεί που υπάρχουν πολλοί Έλληνες”. Ξαφνιάστηκε για μια στιγμή, όμως αμέσως μετά, χαμογέλασε και μού έδωσε πληρωμένη απάντηση: “Γι αυτό ήταν οι Έλληνες που ευφηύραν τη λέξη chaos...” 

 

Χάος, το απόγευμα της περασμένης Δευτέρας 18 Νοεμβρίου στο πεζοδρόμιο έξω από το περίφημο Town Hall, μόλις μερικές δεκάδες μέτρα από την Times Square, την ατίθαση καρδιά της Νέας Υόρκης, αρκετή ώρα πριν αρχίσει η πολυαναμενόμενη εκδήλωση για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Κ. Καβάφη, που διοργάνωσε το Pen America Center, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Νιάρχου και του Ιδρύματος Ωνάση. 

Το PEN American Center, είναι το μεγαλύτερο και πιο δραστήριο από τα 145 παραρτήματα που συνιστούν το International PEN, την παγκόσμια ένωση συγγραφέων που ιδρύθηκε το 1921 για την προώθηση της φιλίας και της συνεργασίας, την προαγωγή της λογοτεχνίας και της λογοτεχνικής μετάφρασης αλλά και την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και των υπό διωγμό συγγραφέων και δημοσιογράφων. 

 

Το κοινό που κατέκλυσε την πλατεία και τον εξώστη του Town Hall -χωρητικότητας περίπου 1.500 θεατών- άρχισε να χειροκροτεί ανυπόμονα καθώς η έναρξη της εκδήλωσης είχε καθυστερήσει αρκετά. Τότε, κι καθώς άρχισαν σιγά σιγά να χαμηλώνουν τα φώτα, ακούστηκαν οι πρώτες νότες της μουσικής του Βαγγέλη Παπαθανασίου που ολοένα και δυνάμωνε. Πριν η αίθουσα βυθιστεί στο σκοτάδι η ηχογραφημένη φωνή του Sean Connery με την σχεδόν ηδονική εκφορά, κατέκλυσε τον χώρο:

"As you set out for Ithaca
hope that your journey is a long one,
full of adventure, full of discovery"

Ήταν η ιδανική έναρξη του αφιερώματος στον Αλεξανδρινό την ιδέα του οποίου συνέλαβαν ο Daniel Mendelsohn και ο László Jakab Orsós και σκηνοθέτησε ο Rachel Chankin. Αμέσως μετά, η dream team της βραδιάς βρέθηκε επί σκηνής καθισμένη σε ένα διευρυμένο ημικύκλιο απέναντι στο κοινό. Ένας -ένας οι ομιλητές, σηκώνονταν, στέκονταν στο προσκήνιο και με φόντο το πορτραίτο του Καβάφη -ένα σκίτσο που σχεδίασε David Hockney τo 1966- γινόταν για λίγο οι προεξάρχοντες του “χορού” προσθέτοντας τη δική τους ιδιαίτερη ψηφίδα στο αφιέρωμα.

Μεστές, λιτές και συνοπτικές όλες οι ομιλίες, χωρίς αταίριαστες κορώνες, χωρίς καμία διάθεση εντυπωσιασμού, με ουσιαστικό σεβασμό και ειλικρινές δέος, που πήγαζαν από βαθιά γνώση του έργου “του ποιητή των ποιητών”. Μικρά πολύτιμα κομμάτια που συντιθέμενα φώτιζαν σε εύρος ακόμα και για τους αδαείς, τόσο την Αλεξάνδρεια -τον σκηνικό χώρο που δημιούργησε ο Καβάφης- όσο και την ίδια του την ποίηση· όλοι οι ομιλητές, άμεσα ή έμμεσα βρέθηκαν κάποια στιγμή της ζωής τους, ή πέρασαν μεγάλο μέρος της, σε επαφή είτε με την πόλη, είτε με το έργο του Καβάφη. 

Εμβόλιμες στις ομιλίες, οι αναγνώσεις ποιημάτων του Καβάφη από την Kathleen Turner την Ολυμπία Δουκάκις και τον Χάρη Κεραμμυδα, σε μετάφραση του Daniel Mendelsohn, έδωσαν έναν ιδιαίτερο ρυθμό στην βραδιά με κορυφαία στιγμή εκείνη της  παράλληλης από τους τρεις ηθοποιούς, συγκλονιστικής απόδοσης των “Ημερών του 1908”. 

 

“Cavafy before he was Cavafy” ήταν ο τίτλος της πρώτης ομιλίας του συγγραφέα Michael Cunningham. Ο Cunningham που απέσπασε εξαιρετικές κριτικές για το πρώτο του μυθιστόρημα Α Home at the End of the World το 1990, τιμήθηκε με το βραβείο Whiting Writer's το 1995 για το έργο του Flesh and Blood για να κερδίσει τέσσερα χρόνια αργότερα το Pulitzer για το τρίτο του μυθιστόρημα, The Hours στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη ταινία. 

Ο Χάρης Κεραμμύδας, απόφοιτος της   Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών που κάνει μάστερ στο New York University, απήγγειλε στα ελληνικά το ποίημα του Καβάφη “Επιθυμίες”

Ο Daniel Mendelsohn, κριτικός λογοτεχνίας, συγγραφέας του “The Lost”, καθηγητής στo Bard College και σπουδαίος κλασσικιστής που πρόσφατα εξέδωσε μεταφρασμένο το σύνολο των ποιημάτων του Καβάφη -σαράντα χρόνια μετά την πρώτη τους μετάφραση από τον Edmund Keeley -στην συνέχεια, στην ομιλία του με τίτλο “A poet transformed” αναφέρθηκε στη συνήθεια του Αλεξανδρινού να επανέρχεται αναθεωρώντας και ξαναγράφωντάς τα ποιήματά του. Η επίπονη αυτή διαδικασία της απογύμνωσης από το συναίσθημα της πρώτης γραφής οδήγησε τελικά τον ποιητή στο σπουδαίο ώριμο ύφος του. Το παράδειγμα το οποίο ανέλυσε διεξοδικά ο Mendelsohn ήταν η μεταμόρφωση του ποιήματος “Φωναί Γλυκείαι" του 1894 -ποίημα που τελικά ο Καβάφης αποκήρυξε- στις Φωνές του 1904.

“Αγαπώ την ποίηση του Καβάφη γιατί σε αυτήν αναγνωρίζω οικεία τοπία” είπε μεταξύ των άλλων ο Τούρκος Νομπελίστας Orhan Pamuk στην διάρκεια της ομιλίας του με τίτλο “Poet on the Periphery” και αναφέρθηκε στη μέρα που επισκέφτηκε το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια. Ήταν Παρασκευή, η ώρα της προσευχής και όχι μόνο το σκηνικό μα και η γενικότερη αίσθηση εκείνης της γειτονιάς, του θύμισε έντονα την Κωνσταντινούπολη των παιδικών του χρόνων, καταλήγοντας πως αυτά τα ιδιαίτερα χρώματα της λεκάνης της Μεσογείου είναι που δίνουν νόημα στον ποιητικό λόγο. 

Με βαθιά, μεστή φωνή που πήγαζε κατευθείαν από τα σπλάχνα, η Ολυμπία Δουκάκις, η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός απάγγειλε- ή μάλλον καλύτερα ερμήνευσε- με μοναδικό τρόπο την Πόλη. 

“Wherever I turn my eyes, wherever I may look
I see black ruins of my life here,
where I spent so many years destroying and wasting.”

Η ομιλία του Αλεξανδρινού André Aciman -διακεκριμένος συγγραφέας και καθηγητής της Θεωρίας της Λογοτεχνίας- με τίτλο Alexandria Irrealis επικεντρώθηκε στη μη πραγματική Αλεξάνδρεια, που αλλάζει, που ήταν και παραμένει πολυπολιτισμική, που δεν έχει παρόν γιατί ότι βλέπει κανείς εκεί, έχει ήδη συμβεί. Στην Αλεξάνδρεια που τελικά είναι κάτι περισσότερο από μια πόλη: είναι μια επινόηση.

  

“Human Chain” ήταν ο τίτλος της συναρπαστικής ομιλίας του αρχιτέκτονα Craig Dykers. Ο Dykers ιδρυτικό μέλος της εταιρείας Snøhetta η οποία εκπόνησε τη μελέτη της Νέας Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας που εγκαινιάστηκε το 2002, αναφέρθηκε στο ιστορικό της, στην καταστροφή της και τέλος στις βασικές αρχές σχεδιασμού της που διήρκησε δεκατρία χρόνια. “'Ένα τμήμα της βυθίζεται στο έδαφος που συμβολίζει το παρελθόν ενώ το μεγαλύτερο υψώνεται δυναμικά στο μέλλον, ανάμεσα στη Μεσόγειο και το περίφημο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και στην έρημο Σαχάρα.” Ο βραβευμένος Νορβηγός αρχιτέκτονας κατέληξε εξιστορώντας μια συγκινητική στιγμή: μια ανθρώπινη αλυσίδα -αυτή του τίτλου της ομιλίας- σχηματίστηκε το 2011 γύρω από το κτήριο της Βιβλιοθήκης από πολίτες της Αιγύπτου που ήθελαν να την προστατεύσουν στη διάρκεια των ταραχών της Αραβικής Άνοιξης.

 

Η Kathleen Turner, του Body Heat, του Prizzi's Honor και τόσων άλλων ταινιών αλλά και ηθοποιός σε πολλές σημαντικές παραστάσεις στο Broadway και στο Λονδίνο απέδωσε με έξοχα θεατρικό τρόπο δύο ποιήματα του Καβάφη : “Ωραία λουλούδια κι άσπρα ως ταίριαζαν πολύ” και “Ο καθρέπτης στην είσοδο” . Το πρώτο σε μετάφραση των Edmund Keeley και Philip Sherrard και το δεύτερο στην πρόσφατη μετάφραση του Daniel Mendelsohn.

O ποιητής Mark Doty που το 2008 του απονεμήθηκε το Εθνικό Βραβείο Ποίησης και είναι καθηγητής στο Rutgers University του New Jersey, στην ομιλία του με τίτλο Blood of Love, μίλησε για το αίμα και την αγάπη που εμπεριέχει η ποίηση του Καβάφη με βασική αναφορά τον Δεμένο Ώμο από τα Κρυμμένα Ποιήματα. Κατέληξε λέγοντας ότι η ποίηση του Καβάφη “είναι διδακτική με έντονο πάθος και συναισθηματικές αναζητήσεις”. 

Τελευταίος έλαβε το λόγο ο Edmund Keeley, ο αειθαλής 85 χρονος πανεπιστημιακός, μυθιστοριογράφος και μεταφραστής, εκείνος που πρώτος έκανε γνωστό στο αγγλόφωνο κοινό, τον Καβάφη  αλλά και τον Σεφέρη, τον Ρίτσο και άλλους Έλληνες ποιητές. Ο Keeley που βρέθηκε οκτάχρονος το 1936 να μαθαίνει ελληνικά παίζοντας με άλλα παιδιά στις αλάνες της προπολεμικής Θεσσαλονίκης όπου ο πατέρας του ήταν πρόξενος των Η.Π.Α, δικαιωματικά αυτοχαρακτηρίστηκε Μακεδόνας, αλλά και συμπατριώτης του Καβάφη, αφού η μητέρα του ποιητή, η Χαρίκλεια ήταν κι εκείνη μακεδόνας ποντιακής καταγωγής αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο την σχεδόν συγγενική σχέση που κατέληξε να έχει με τον “ποιητή των ποιητών” .

Ιδανική και η ολοκλήρωση του αφιερώματος που έφερε  τη μοναδική σφραγίδα του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Πριν την παράλληλη ανάγνωση των “Ημερών του 1904” από την Kathleen Turner την Ολυμπία Δουκάκις και τον Χάρη Κεραμμύδα, προβλήθηκε σε βίντεο η “Προσευχή”- μέρος της πρόσφατης παραγωγής των μελοποιημένων ποιημάτων του Καβάφη από Λένα Πλάτωνος σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπαϊωάννου- κι αμέσως μετά ο σκηνοθέτης με τον Μιχάλη Θεοφάνους, παρουσίασαν ένα μικρό απόσπασμα από τη γνωστή παράσταση “Πρώτη Ύλη”, που πριν από ενάμισι μήνα περίπου συμμετείχε στο φεστιβάλ “Τerritory” της Μόσχας και έλαβε διθυραμβικές κριτικές. 

Ο Geoffrey Lokke στην κριτική του στο eye on the arts την επομένη της εκδήλωσης σημείωνε: “...a theatre piece choreographed and performed by Dimitris Papaioannou, alongside (a fully nude) Michalis Theophanous. The performers supplanted each other’s limbs, slowly developing into a solitary figure – somehow evoking a certain poet’s minimalist, tranquil eroticism.”