Εισαγωγικόν

Κερκόπορτα η χαραμάδα στις κουρτίνες αφήνει ελάχιστο φως να περάσει. Έχει αρχίσει να χαράζει. Στο μισοσκόταδο προσπαθώ να αναγνωρίσω το χώρο. Μάταια.

Στο νυσταγμένο, γεμάτο απορία “πού είμαι;” απαντά ο Απόλλωνας παραδόξως ξεκάθαρα: “..απέναντι από την πόλη των τυφλών...” 1 με τον παλιό χρησμό, τον ίδιο που έδωσε στους Μεγαρείς αποίκους όταν το 660 π.Χ με αρχηγό το Βύζαντα αναζητούσαν γη για να στεριώσουν. Το μαντείο των Δελφών τους έστειλε απέναντι από τη πόλη των τυφλών, την Χαλκιδόνα 2 που είχε ιδρυθεί κι αυτή από Μεγαρείς μόλις 18 χρόνια πριν. Γιατί δεν μπορεί παρά να ήταν τυφλοί οι κάτοικοί της, που ενώ “πρότεροι πλεύσαντες τους τόπους” δεν είδαν “τοσούτον πλούτον” 1 κι εγκαταστάθηκαν στην Μικρασιατική ακτή, αντί της ιδανικής, από κάθε άποψη, στην απέντατι όχθη του Βοσπόρου.

Κωνσταντινούπολη λοιπόν. Δωμάτιο ξενοδοχείου, Δεκέμβριος 2010.

Ένας απροσδιόριστος ήχος από το διάδρομο- σα ρόδες βαλίτσας που κυλάνε- ανασύρει έναν άλλο μακρινό ήχο. Είναι ο ήχος του δόρατος που σέρνει πίσω του ο ιδρυτής της Νέας Ρώμης, χαράσοντας ο ίδιος τα χνάρια των τειχών της πόλης για την οποία θα έγραφε αργότερα ο συνονόματός του, ο Πορφυρογέννητος των γραμμάτων: “...εστί βασιλεύουσα του τε κόσμου παντός υπερέχουσα” 3. Συνέχιζε να βαδίζει έτσι χιλιόμετρα ολόκληρα περικλείοντας με το ίχνος του δόρατος την ιδανική τοποθεσία που βρέχουν τα νερά του Κεράτιου, του Βοσπόρου και της θάλασσας του Μαρμαρά. Όταν οι συνοδοί του έδειξαν έπληκτοι με το μήκος της γραμμής στο χώμα, εκείνος απάντησε με το δικό του, δοκιμασμένο τρόπο που δήλωνε την εμπλοκή του θείου στις ανθρώπινες αποφάσεις: “Θα συνεχίσω, μέχρι ότου αυτός που βαδίζει μπροστά μου με υποχρεώσει να σταματήσω” 4 σελ 61

Καθώς ξυνπάω σιγά σιγά, το γαϊτανάκι της Ιστορίας, συνεχίζει με το τόσο απογοητευτικό για τον Ιουλιανό μήνυμα που φέρνει από το Μαντείο των Δελφών ο γιατρός και φίλος του, ο Ορειβάσιος ο Περγαμηνός: “Είπατε τώ βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ουδέ παγάν λαλέουσαν. Απέσβετο και το λάλον ύδωρ”5 Ανακάθομαι στο κρεβάτι. Τα μάτια έχουν συνηθίσει πλέον στο μισοσκόταδο και αναρωτιέμαι ποιά θα είναι η επόμενη στάση της μνήμης.

Μα βέβαια του Νίκα και κυρίως η στάση της Θεοδώρας. Ήταν εκείνη που το Γενάρη του 532, στη σύσκεψη του αυτοκράτορα με τους συμβούλους του, ενώ έξω η Πόλη φλεγόταν επί μια βδομάδα, επενέβη με το αυστηρό “...τῷ δὲ βεβασιλευκότι τὸ φυγάδι εἶναι οὐκ ἀνεκτὸν” και κατέληξε “ὡς καλὸν ἐντάφιον ἡ βασιλεία ἐστί»6 αποτρέποντας τελικά τον Ιουστινιανό από την προσχεδιασμένη φυγή. Αν δεν είχαν ειπωθεί αυτές οι φράσεις που μας μεταφέρει ο Προκόπιος, την κρίσιμη στιγμή η εξέγερση δεν θα είχε καταπνίγει στο αίμα και βέβαια ο Ιουστινιανός δεν θα ξεκινούσε ένα μήνα αργότερα τις εργασίες για την ανέγερση της Αγίας Σοφίας, ούτε θα μπορούσε να αναφωνήσει με την ολοκλήρωσή της επτά χρόνια αργότερα το περίφημο και δικαιολογημένα περήφανο “Νενίκηκά σε, Σολομών”.

Η βοή που ακολουθεί τα θυρανοίξια του λαμπρού ναού έρχεται κατευθείαν από το διπλανό Ιππόδρομο. «Ανάτειλον Φωκά, ανάτειλον Φωκά». Το πλήθος ζητά επίμονα τον αυτοκράτορα ώστε να αρχίσουν οι αγώνες που έχει εξαγγείλει. Εκείνος όμως παραδομένος ως συνήθως στη μέθη καθυστερεί, οπότε οι κραυγές γίνονται πλέον σαρκαστικές:«Πάλιν τον καύκον έπιες, πάλιν τον νούν απώλεσας». Αυτό το τελευταίο εξοργίζει τον αυτοκράτορα που διατάζει τη σύλληψη των ενόχων. Η τιμωρία αμίληκτη- όπως άλλωστε το συνήθισε ο Φωκάς “ο μέθυσος, διεφθαρμένος και παθολογικά σκληρός που τίποτα δεν αγαπούσε πιο πολύ από τη θέα του αίματος.” 4 σελ 166

Επιλεκτική η μνήμη κάνει άλματα. Συχνά, στοιβάζει στον ίδιο σωρό σημαντικά, δευτερεύοντα ή ακόμα κι εντελώς ασήμαντα. Έτσι ξεχνάει τις λεπτομέρειες της φοβερής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης το καλοκαίρι του 626 ενώ ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος ήταν με το στρατό 800 χιλιόμετρα μακριά και διατηρεί ανέπαφο το αλλαζονικό μήνυμα που έστειλε στους πολιορκημένους ο Χαγάνος 7 των Αβάρων: «Άλλως γαρ υμάς ουκ ένι σωθήναι, μη ιχθύες έχετε γενέσθαι και δια θαλάσσης απελθείν η πτερωτοί και εις τον ουρανόν ανελθείν»8

Έχει φωτίσει για τα καλά. Η βαλίτσα απέναντι μισάνοιχτη από χθες το βράδυ, η φωτογραφική μηχανή ετοιμοπόλεμη κι ο χάρτης της Πόλης ανοιγμένος στο κομοδίνο δίπλα μου. Ξεχωρίζω τη λέξη Boğaziçi να απλώνεται ανάμεσα στις δύο γέφυρες. Προτελευταία στάση- στα 1118, στη Μονή της Κεχαριτωμένης- και σηκώνομαι. Εκεί βρίσκεται η Άννα Κομνηνή, η αγέρωχη αυτή Γραικιά απομονωμένη, μετά την αποτυχημένη συνωμοσία κατά του αδελφού της, του ευσπλαχνικού Καλοϊωάννη που τη συγχώρεσε και της χάρισε τη ζωή. Σκυμμένη πάνω στα χειρόγραφα της αρχίζει να γράφει την Αλεξιάδα: “Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνησή του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας... Αυτή τη διαπίστωση έχω κάμει εγώ, η Άννα, κόρη των βασιλέων Αλεξίου και Ειρήνης, πορφυρογέννητη και πορφυροθρεμμένη, όχι άμοιρη γραμμάτων, αλλά με σοβαρότατη σπουδή των ελληνικών". 9

Τελευταίος σταθμός, η μέρα της Άλωσης. Ο Μωάμεθ ο Β, στα εικοσιένα του χρόνια κυριεύει τη Πόλη κι η ιστορία του αποδίδει το προσωνύμιο του Πορθητή. Το βράδυ της 29ης Μαϊου φτάνει πεζός από την Αγία Σοφία (4 σελ571) στο παλιό παλάτι των Αυτοκρατόρων που είχε θεμελιώσει ο Μέγας Κωνσταντίνος. Εκεί, λέγεται10 ότι περιπλανήθηκε αρκετά στις ερειπωμένες αίθουσες. Κάποια στιγμή τον άκουσαν να ψιθυρίζει τους στίχους ενός Πέρση ποιητή. «Η αράχνη υφαίνει τα πέπλα της στο παλάτι των Καισάρων. Η κουκουβάγια καλεί τους φρουρούς στα κάστρα της Αφρασιγιάμπ»

Σηκώνομαι από το κρεβάτι κι ανοίγω διάπλατα τις κουρτίνες. Ασπρόμαυρη μέρα, αλλά ο Βόσπορος με τα ασήμια του απλώνεται μπροστά μου. Απέναντι η Ασιατική ακτή. Κι ακριβώς από κάτω, το Dolmabahçe Sarayı. Μετά από ένα τέταρτο βγαίνω από το ξενοδοχείο.

Εις την Πόλη, λοιπόν! Εις την Πόλη!

Σημειώσεις

1.Στράβωνα, Γεωγραφικά 7, 6, 2, 1

2.Το σημερινό Kadıköy

3.Γιατί το Βυζάντιο Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ, σελ 144

4.Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου J.J. Norwich

5.Μετάφραση: «Να πείτε στον βασιλιά ότι στο χώμα βρίσκεται ο έντεχνος αυλός, ο Φοίβος δεν έχει πια κατοικία, ούτε δάφνη μαντική, ούτε πηγή ομιλούσα. Χάθηκε και το νερό που μιλούσε»

6.Μετάφραση: “... ένας αυτοκράτορας δεν θα ήταν ανεκτό να γίνει φυγάς...η πορφύρα είναι το ευγενέστερο σάβανο.» Προκόπιος, Ὑπὲρ τῶν πολέμων, 1, 24, 33.

7.Ο ηγεμόνας βαρβαρικών φυλών και κυρίως των Αράβων και των Χαζάρων.

8.από το Πασχάλιο Χρονικό αγνώστου, γράφτηκε περί το 630

9.Μετάφραση Αλόη Σιδέρη

10.Από τον Μιχαήλ Κριτόβουλο στο έργο του Ξυγγραφή Ιστοριών

Μουσική: Yansımalar, του τούρκου συνθέτη και κιθαρίστα Erkan Oğur