Ορχάν Παμούκ

Ο εικονοκλάστης της τουρκικής ψυχής

Η αναβληθείσα περσινή διάλεξη του Ορχάν Παμούκ, λόγω της ασθένειας της μητέρας του, πραγματοποιήθηκε, χθες το βράδυ, έστω και με καθυστέρηση δέκα μηνών. Πλήθος κόσμου, κυρίως όμως γυναίκες, οι οποίες διατηρούν την καλύτερη σχέση με την παμουκική λογοτεχνία, γέμισαν την αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής. Η αθηναϊκή παρουσία τού περισσότερο αναγνωρισμένου και αναγνωρίσιμου διεθνώς Τούρκου συγγραφέα είναι ακόμη μία επιτυχία του «Megaron Plus».

Οσοι πιθανότατα περίμεναν ότι ο νομπελίστας συγγραφέας θα έκανε, έστω και μία γενικόλογη, δήλωση για τις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας, θα πρέπει να απογοητεύτηκαν. Ο Ορχάν Παμούκ, προσεκτικός σε κάθε λέξη του, αλλά με μια ευγένεια που υποστήριζε πειστικά τα λεγόμενά του, μίλησε γι' αυτό που γνωρίζει καλύτερα: για το εργαστήρι τού συγγραφέα και το τι σημαίνει να γράφεις μυθιστόρημα στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, χωρίς να θέλεις να αποκαθηλώσεις από το πάνθεον της Λογοτεχνίας τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, τον Μπαλζάκ, τον Μέλβιλ, τον Προυστ ή τον Τόμας Μαν.

Τον Ορχάν Παμούκ σύστησε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, ο οποίος, εν είδει δημοσιογράφου, του υπέβαλλε ερωτήσεις. «Δεν είναι ούτε δυτικός ούτε Τούρκος, είναι μυθιστοριογράφος», τοποθέτησε ο Ελληνας συγγραφέας τον ομότεχνό του. Ο λάτρης της γενέτειράς του, της Ισταμπούλ στη γλώσσα του, αυτοπαρουσιάστηκε ως ένας πρώην αρχιτέκτονας και ως ένας πρώην ερασιτέχνης ζωγράφος, ο οποίος εγκατέλειψε επιστήμη και ζωγραφική για να αφιερωθεί στη συγγραφή, που του χάρισε, το 2006, το Νομπέλ Λογοτεχνίας.

«Από την ηλικία των 23 ετών γράφω διαρκώς, αποτυπώνοντας σε λέξεις τις εικόνες που κουβαλάω μέσα στη φαντασία μου. Από τότε είμαι ο συγγραφέας της λεπτομέρειας», ήταν οι εναρκτήριες φράσεις του 59χρονου πολυδιαβασμένου συγγραφέα. «Αυτό που αναζητάμε», είπε, προσπαθώντας να ορίσει τον στόχο του μυθιστορήματος, «είναι ένα μυστηριώδες και μυστικό κέντρο. Πρόκειται για μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας και κάτι περισσότερο απ' αυτά που μας δίνει η ζωή».

Μ' ένα παράδειγμα ξεκαθάρισε τι ακριβώς εννοούσε. Ανέτρεξε στον «Μόμπι Ντικ» του Χέρμαν Μέλβιλ: «Μέχρι τις πρώτες 100-150 σελίδες, διαβάζουμε ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα με κυνηγούς φαλαινών. Από 'κεί και πέρα, συνειδητοποιούμε ότι ο Μόμπι Ντικ είναι ο κόσμος αφ' εαυτού. Είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει για την οικουμένη και το σύμπαν». Μεγάλη του ανυπόκριτη αγάπη είναι και ο Ντοστογιέφσκι, «που μας τρομάζει, αλλά ο αναγνώστης δεν τον ξεχνάει ποτέ».

«Είμαι ένας εικαστικός μυθιστοριογράφος, γιατί νιώθω τα συναισθήματα των ηρώων μου μέσα από τα αντικείμενα που τους περιβάλλουν. Χρησιμοποιώ κυρίως το τοπίο ως μεταφορά, με τον τρόπο που το χειρίζεται ο Τολστόι στην "Αννα Καρένινα". Οταν κοιτάζει η Καρένινα μέσα από το τρένο το τοπίο, το τοπίο αυτό εκφράζει τα συναισθήματά της. Ο συγγραφέας είναι ένας ζωγράφος, ο οποίος χρησιμοποιεί το πινέλο του για να ζωντανέψει τους ήρωές του», ήταν η δημιουργική αυτοπροσωπογραφία του Ορχάν Παμούκ.

Μέχρι τα σαράντα του, δεν έκρυψε ότι ήταν άγνωστος. Οταν, όμως, ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας του και μεταφράστηκε, η ερώτηση, την οποία κατά κύριο λόγο του απηύθυναν, ήταν «γιατί γράφετε για την Κωνσταντινούπολη;». Η απάντησή του δεν άλλαξε από τότε: «Γιατί γνωρίζω καλύτερα αυτόν τον τόπο και κινούμαι με φυσικό τρόπο σ' αυτόν. Είναι σημαντικό ένας συγγραφέας να έχει ένα σταθερό πλαίσιο. Η Κωνσταντινούπολη είναι η πόλη της φτώχειας και της μελαγχολίας».

«Είναι δύσκολο να πειραματίζεσαι και να παραμένεις δημοφιλής. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να χάσεις την επαφή σου με τη χώρα σου και τον κόσμο της», περιέγραφε τη διχοστασία του, μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Ωστόσο, δεν απέφυγε την απόφανση: «Ενας ευφυής συγγραφέας είναι ταυτόχρονα νεοτεριστής και αντιμετωπίζει με πρωτότυπο τρόπο την παράδοση». Εντούτοις, δεν παραδέχθηκε ότι πρέπει να υπάρχει «σύγκρουση πολιτισμών στο μυθιστόρημα. Οσο περισσότερο πολυσυλλεκτικό και πολυχρωματικό είναι, τόσο πιο πρωτότυπο και καινοτόμο ηλεκτρισμό διαθέτει».

Το κείμενο, του Βασίλη Κ. Καλαμαρά, από τη σημερινή Ελευθεροτυπία

Οι φωτογραφίες αφιερώνονται στον κύριο Σελιτσάνο όχι ως ανταπόδοση, αλλά ως συγνώμη γιατί δεν τον ενημέρωσα εγκαίρως, όπως του είχα υποσχεθεί μετά την συναυλία του Μ. Parker.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ τα έργα: Το Μουσείο της Αθωότητας, Το σπίτι της σιωπής, Χιόνι, Ισταμπούλ, Το λευκό κάστρο, Με λένε κόκκινο, Η καινούρια ζωή και Το μαύρο βιβλίο.

Μουσική: Misty , Stan Getz