Οι Καρέκλες, Eugène Ionesco

Τον αποκάλεσαν “τραγικό κλόουν”, “δημιουργό της μεταφυσικής φάρσας”, “τρομερό παιδί της Avant-Garde” και “Σαίξπηρ του παραλόγου”. Ο Ευγένιος Ιονέσκο που γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Νοεμβρίου του 1909 -κατ` άλλους το 1912- στην Σλάτινα, 150 χιλιόμετρα δυτικά του Βουκουρεστίου, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς του 20ου αιώνα. Με τον Σ. Μπέκετ, τον Ζαν Ζενέ, τον Α. Αντάµοφ ήταν οι βασικοί εκφραστές του θεάτρου του παραλόγου που άνθισε λίγο μετά την εκπνοή του Β` Παγκοσμίου και βέβαια εξ αιτίας του αφού ανέδειξε την παραφροσύνη του πολέμου και κατ` επέκταση, του κόσμου. Ο όρος “θέατρο του παραλόγου” (“Τhéâtre de l'absurde”) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον θεατρικό συγγραφέα και κριτικό Μάρτιν Έσλιν το 1960. 

“Το θέατρο του παραλόγου αγωνίζεται να εκφράσει την λογική του για τον παραλογισμό της ανθρώπινης συνθήκης και την ανεπάρκεια της ορθολογικής προσέγγισης μέσω της ανοιχτής εγκατάλειψης των ορθολογικών τεχνασμάτων και της α-συνεχούς σκέψης.” 

Ωστόσο ο Ιονέσκο, προτιμούσε τον όρο "θέατρο του χλευασμού" (“Τhéâtre de dérision") που εισήγαγε ο Εμμάνουελ Ζακάρ. Του Παραλόγου ή του Χλευασμού, το θέατρο που δημιούργησε αυτή η γενιά των συγγραφέων έμελλε να ανανεώσει δραστικά το σύγχρονο θέατρο αναδεικνύοντας το παράλογο της ίδιας της ύπαρξης κι έχοντας ως άδηλη αφετηρία τα αδιέξοδα της μεταπολεμικής εποχής. 

Ο Ιονέσκο με πρώτη ύλη το κενό, την ανυπαρξία νοήματος, δημιούργησε έναν ολόκληρο κόσμο σαρκάζοντας ανηλεώς τον αληθινό. Χειριζόμενος αλληγορίες και αποσπασματικά σύμβολα μίλησε για ένα μέλλον που ήταν ήδη παρόν. Ο κόσμος του μαύρος και πικρός, διανθίζεται με το κυνικό του χιούμορ. Με αυτό ως μέσον, αποδομεί, όχι μόνο την εξουσία των κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων, αλλά και την ίδια τη γλώσσα. Έχει όμως πραγματικά ενδιαφέρον το πώς ξεκίνησε αυτή η πορεία. 

Το `48 ο Ιονέσκο επιχειρώντας να μάθει αγγλικά με μέθοδο άνευ διδασκάλου επαναλάμβανε τους κενούς νοήματος διαλόγους του κυρίου και της κυρίας Σμιθ. Αυτή η τετριμμένη φρασεολογία, οι στερεότυπες φράσεις των μαθημάτων του αποκάλυψαν την εμπειρία του παράλογου. Η επόμενη σκέψη τον οδήγησε στο παράλογο των ανθρώπινων σχέσεων που παράγουν αυτήν τη γλώσσα, αφαιρώντας της κάθε νόημα ενώ την ίδια στιγμή προσδιορίζονται από αυτήν. Έτσι, από την αχρήστευση του λόγου, κατέληξε...λογικά στην αχρήστευση της λογικής. Άλλωστε και τα δυο -λόγος και λογική- προέρχονται από την ίδια ρίζα. Έτσι ο λόγος, το μέσον της επικοινωνίας και το κύριο μέσον του θεάτρου, παύει πλέον να εκφράζει τη σκέψη, αυτοδιαλύεται και τη θέση του παίρνει ένας καταιγισμός λέξεων που διαδέχονται καταιγιστικά η μία την άλλη. Ο Ιονέσκο δεν κατάφερε να μάθει τελικά Αγγλικά, αλλά δύο χρόνια αργότερα, το 1950, ολοκλήρωσε και παρουσίασε τη Φαλακρή Τραγουδίστρια, το πρώτο του έργο, που όπως ήταν φυσικό σόκαρε και αποδοκιμάστηκε από κοινό και κριτικούς. 

Οι Καρέκλες παρουσιάστηκαν στο Παρίσι το 1952, ακριβώς πριν από 60 χρόνια. Πρόκειται για το δεύτερο μονόπρακτο του συγγραφέα. Αν θέλει να συνοψίσει κανείς την υπόθεση του έργου μπορεί να πει απλουστευτικά ότι πρόκειται για το παιχνίδι δυο ηλικιωμένων συζύγων που βρίσκονται απομονωμένοι σε ένα νησί. Το παιχνίδι με το οποίο προσπαθούν απεγνωσμένα να γεμίσουν το κενό της ζωής τους που φαίνεται ότι άρχισε πριν από έναν αιώνα και δίνει την αίσθηση ότι θα συνεχίζεται εις τον αιώνα τον άπαντα. Στις Καρέκλες ενυπάρχουν όλα τα βασικά στοιχεία της δραματουργίας του Ιονέσκο. Στο πρώτο επίπεδο, ο ασαφής χρόνος και χώρος, η ασήμαντη πλοκή, οι μη καθορισμένοι, ρευστοί χαρακτήρες, ο επαναληπτικός χωρίς νόημα διάλογος, οι γλωσσικές ακροβασίες. Και στο δεύτερο, μέσα από την τραγική κωμικότητα, ή την κωμική τραγικότητα, διαφαίνεται με ενάργεια η μεταφυσική αγωνία των ηρώων μέσα από την μάταιη προσπάθειά τους να βρουν κάποιο νόημα. Έναν προορισμό. Ωστόσο λύσεις των ζητημάτων αυτών, των προβλημάτων που θέτει και των συγκρούσεων που στήνει ο συγγραφέας, δεν προσφέρει. Δεν προσφέρονται. Άλλωστε είναι εκείνος που έλεγε:‎"Δεν είναι η απάντηση που μας διαφωτίζει αλλά η ερώτηση". Αν το θέατρο του Ιονέσκο σόκαρε τη δεκαετία του πενήντα, σήμερα φαντάζει κλασσικό και σαφώς επίκαιρο. Γιατί απλούστατα επαναθέτει και εξερευνά με τη φόρμα του παραλόγου, του χλευασμού το αιώνιο ζήτημα της ύπαρξης. 

Στο θέατρο Ροές, στην οδό Ιάκχου στο Γκάζι ανέβηκε στις αρχές Νοεμβρίου το έργο του Ιονέσκο “Καρέκλες” με την Όλια Λαζαρίδου και τον Αντώνη Καφετζόπουλο στους ρόλους των δυο ηλικιωμένων. Ο σκηνοθέτης της παράστασης Ευριπίδης Λασκαρίδης επιλέγει τη διακριτική, πλην όμως σαφή καθοδήγηση των ηθοποιών του. Υιοθετεί και ενσωματώνει δημιουργικά, στοιχεία από τον βωβό κινηματογράφο, τους κλόουν και το κουκλοθέατρο. Τονίζει την εξαρθρωμένη γλώσσα του Ιονέσκο που υπερισχύει  των ηρώων μετατρέποντάς τους σε μαριονέτες/φορείς ιδεών· η κάθε μια από αυτές, πλάθει και συνιστά ένα μικρό σύμπαν με αναγνωρίσιμα ανθρώπινα στοιχεία που διαρκώς όμως υπονομεύονται και αναιρούνται. 

Η Όλια Λαζαρίδου κι ο Αντώνης Καφετζόπουλος, μετρούν πολλά χρόνια φιλίας -από τα μαθητικά τους χρόνια- και η μεταξύ τους οικειότητα είναι το πρώτο στοιχείο που παρατηρεί κανείς στην ερμηνεία τους. Ερμηνεία που δίνει την αίσθηση δυνατής επιτραπέζιας αντισφαίρισης σε μια διαρκή όμως ισοπαλία. Το αμέσως επόμενο στοιχείο που εισπράττει ο θεατής είναι το κοινό τους σκηνικό ύφος και ήθος καθώς και η διάθεσή τους να “τσαλακωθούν” απόλυτα στο σανίδι. Αυτοσχεδιάσουν με τον ευφυή τρόπο των παιδιών που η φαντασία τους οργιάζει. Ζυγίζουν και ισορροπούν διαρκώς, το τραγικό και το κωμικό με τρόπο αριστοτεχνικό. Τέλος φαίνεται να ακολουθούν πιστά τον υπόγειο ρυθμό που υπαγορεύει το έργο· αφήνονται σε μια ήπια εκκίνηση, τον αυξάνουν σταδιακά για να τον αφήσουν στο τέλος να γίνει ξέφρενος.

Σε μια συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα ο Αντώνης Καφετζόπουλος με αφορμή την παράσταση, είπε: “Πάντα έχω στο μυαλό μου, όταν δουλεύω μεταξύ άλλων εξίσου σημαντικών, αν θα τολμούσα να καλέσω τον συγγραφέα να δει το τελικό αποτέλεσμα. Φέτος, θα ήμουν ευτυχής και υπερήφανος αν ο Ιονέσκο μπορούσε να μας κάνει την τιμή.” Δεν θα ήταν υπερβολικό αν συμπλήρωνα ότι σε αυτή την περίπτωση, ο συγγραφέας, στο τέλος της παράστασης θα τους έκλεινε επιδοκιμαστικά το μάτι.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία: Ευριπίδης Λασκαρίδης
Μετάφραση: Όλια Λαζαρίδου, Ευριπίδης Λασκαρίδης
Σκηνικά-Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Μουσική σύνθεση : Γιώργος Πούλιος

ΠΑΙΖΟΥΝ
Όλια Λαζαρίδου, Αντώνης Καφετζόπουλος

ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ- ΘΕΑΤΡΟ ΡΟΕΣ
Ιάκχου 16 Γκάζι, (στάση Μετρό Κεραμικός)
τηλέφωνο 210-3479169

ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Κάθε Τετάρτη & Κυριακή στις 19.00
Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 21.00.

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:
17 ευρώ – Γενική είσοδος
12 ευρώ – Φοιτητικό ή Νεανικό (κάτω των 25 ετών)