Έχε γειά Δόμνα Σαμίου (1928-2012)

-

Ένας άνθρωπος δοσμένος ολόψυχα και δια βίου στη μουσική παράδοση της Ελλάδας: Η Ελλάδα, όπως και η παράδοση, είναι σαν ένα μεγάλο, πυκνόφυλλο δέντρο. Όποιος δοκιμάσει τον καρπό αυτού του δέντρου, δεσμεύεται σε μυστηριώδεις και αέναες δίνες που τον φέρνουν στις γειτονιές του χρόνου διαπερνώντας τους διαδοχικούς λαβυρίνθους της Ιστορίας.

Στρατευμένη από τις δυνάμεις της γοητείας του δημοτικού τραγουδιού, ταγμένη από πάθος, αναζητεί το ήθος, αναμετρά το έθιμο, τα τοποθετεί απέναντι της και προσκαλεί τους περίοικους σε βεγγέρα: «Λάβετε, φάγετε. Το πρόσωπο σας είναι ωραίο».  Γιώργος Ε. Παπαδάκης από φωτογραφικό αφιέρωμα για τη Δόμνα Σαμίου στο περιοδικό Δίφωνο τον Νοέμβριο 1998.

Αυτό που κάνει τη Σαμίου ένα ξεχωριστό και μοναδικό φαινόμενο δεν είναι ότι βρίσκεται μέσα στην παράδοση, αλλά ότι η ίδια δημιουργεί παράδοση. Δεν μιμείται κανένα παραδοσιακό στυλ ή σχολή αλλά ό,τι τραγουδάει επιβάλλεται σαν άποψη και σαν προσωπική ερμηνεία. Δεν θέλει να προσποιηθεί καμιά συνέχεια αλλά είναι η ίδια συνέχεια. Δεν αναβιώνει κάποιους ξεχασμένους σκοπούς, αλλά κάνει αυτούς που την ακούνε (μιλάμε πάντα για ελληνικό ακροατήριο) να βιώσουν κάτι που βρίσκεται βαθιά ξεχασμένο στην ψυχή τους. Είναι η Ελλάδα όχι σαν γεωγραφία ή τουρισμός, αλλά σαν ένας τρόπος ζωής και έκφρασης, δηλαδή αυτό που αποτελεί για το άτομο την εθνική του προσωπικότητα και ταυτότητα. Κι αυτά εκφράζονται μέσα από διάφορα αισθήματα και καταστάσεις καθαρά ελληνικά π.χ. έρωτες, χωρισμούς, πόθους, πάθη, χαρές, λύπες κ.λ.π., όπως υπάρχουν στον ελληνικό τρόπο ζωής, εκεί και πουθενά αλλού. Περικλής Κοροβέσης, Περιοδικό, Εμείς στα ξένα, 1 Ιουλίου 1984

Η Δόμνα Σαμίου είναι από τους ελάχιστους που επιμένουν στο αυθεντικό, και ανάγκη συστάσεων δεν έχει. Ίσως μόνο θα πρέπει να επισημανθεί ότι είναι από τους λίγους που το αυθεντικό το δίνουν με έναν τρόπο προσιτό στον σημερινό άνθρωπο. Οι περισσότεροι ταγμένοι στο «αυθεντικό» για να είμαστε δηλαδή και ειλικρινείς μας κάνουν συνήθως και πλήττουμε λιγάκι. Η Δόμνα Σαμίου συνήθως όχι. Ο προηγούμενος δίσκος της με τα απολαυστικά Αποκριάτικα ήταν μια εργασία όπου η ακάματη ερευνήτρια και ερμηνεύτρια έβρισκε τη χρυσή τομή. Στην ίδια πορεία εντάσσεται και ο νέος της δίσκος Κανελόριζα, που εξέδωσε ιδίοις φευ! αναλώμασι. Κριτική , Βασίλης Αγγελικόπουλος , Περιοδικό , Δίφωνο , 1 Μαρτίου 1996

Πιστεύω, πως στην προσωπική ιστορία της, στην καταγωγή της στην ξεριζωμένη προσφυγιά των νιάτων της με τον πόνο και την ανθρωπιά της, οφείλεται αυτή η άσβεστη δίψα, η φλόγα, η ακούραστη δύναμη, η συνεχής αναζήτηση που χαρακτηρίζει τη Δόμνα, όπως και πολλούς άλλους που οι ρίζες τους βρίσκονται στους απέναντι τόπους. Είναι ίσως αυτή η μόνη αντίσταση στην καταστροφή, στη φθορά, στη λήθη. Έτσι η Δόμνα έγινε αυτό το πολύπλευρο και μοναδικό πλάσμα: φορέας και ταυτόχρονα καταγραφέας της παραδοσιακής μουσικής, ερμηνεύτρια των δημοτικών τραγουδιών και ταυτόχρονα μελετήτριά τους, συλλέκτρια και παραγωγός δίσκων και πάνω απ' όλα δασκάλα εμψυχώτρια, θα την έλεγα, των νέων στη στροφή τους προς την παράδοσή μας.

Η Δόμνα, που ξέρει τι σημαίνει να χάνεις, να στερείσαι, να ξεριζώνεσαι από το παρελθόν και την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου σου, έδειξε πως ξέρει πιο καλά απ' όλους και τούτο ν' αγαπά, να σέβεται, να σώζει από τη φθορά την περιουσία των άλλων. Ακόμα κι όταν εκείνοι δεν ήξεραν την αξία τους, η Δόμνα έπαιρνε τ' ανεκτίμητα κειμήλιά τους, τους ξανάδινε λάμψη και ζωή με την αγάπη της, και τα επέστρεφε ταπεινά στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. «Τα σα εκ των σων». Μ' έναν πάντα και μόνο αυστηρό όρο ως ανταμοιβή: να τα διαφυλάξουν και να τα κληροδοτήσουν σωστά σ' εκείνους που έρχονται... Μιράντα Τερζοπούλου, Περιοδικό , Ροταριανή Ενημέρωση , 1 Απριλίου 1995

Μπαράζ αντιδράσεων προκάλεσε η δημοσιοποίηση από τη σαββατιάτικη «Ε» μηνυτήριας αναφοράς πρωτοψάλτη κατά της Δόμνας Σαμίου για τηλεοπτική εκπομπή με θέμα τολμηρά παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια. Η εκπομπή μεταδόθηκε πέρσι τις Απόκριες από την ΕΤ3 και ήταν ουσιαστικά η μαγνητοσκοπημένη μετάδοση της συναυλίας της Δόμνας Σαμίου με τα εν λόγω τραγούδια στο Μέγαρο Μουσικής της Θεσσαλονίκης το 2003. Τα τραγούδια που παρουσιάστηκαν έχουν κυκλοφορήσει σε διπλό δίσκο με τίτλο «Τα Αποκριάτικα - Ανίερα Ιερά» πριν από 10 χρόνια. Πρόκειται για είκοσι τραγούδια και τρεις σκοπούς από την Κοζάνη, τον Δρυμό Ελασσόνας, τον Τύρναβο και από άλλα μέρη της Ελλάδας. Το τετρασέλιδο που συνοδεύει την όλη δισκογραφική δουλειά υπογράφουν η λαογράφος-εθνολόγος της Ακαδημίας Αθηνών Μιράντα Τερζοπούλου, ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου ΑθηνώνΜ.Ζ. Κοπιδάκης και ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας. Ελευθεροτυπία , 10 Ιανουαρίου 2005

Μικρασιάτισσα, με τον βυζαντινό φωνητικό τρόπο να οδηγεί ένα ηχόχρωμα κλαρινέττου μπάσου και την αφτιασίδωτη θωριά της ταπεινοφροσύνης να φωτίζεται από ένα ενθουσιώδες παιδιάστικο βλέμμα, η Δόμνα Σαμίου διαθέτει ίσως την πληρέστερη συναίσθηση του όρου «γέφυρες» από τον καθένα. Τέτοιες γέφυρες έριξε στην αντίπερα όχθη με την πρόσκληση δύο Τούρκων δεξιοτεχνών, προκειμένου να πλαισιώσουν το δικό της άξιο ορχηστρικό συγκρότημα: του Φαχρεντίν Τσιμενλί, που επένδυσε (για πρώτη φορά σε σύγχρονες εκτελέσεις) πολλά από τα τραγούδια με τον ιδιότυπο ήχο του τοξωτού ταμπουρά, και του μόλις 23χρονου Βολκάν Γιλμάζ, που μάγεψε φυσώντας εκπληκτικά τον μακρύ αυλό με το εξωτικό όνομα νέι.

Στο πλούσιο πρόγραμμά της η Δόμνα Σαμίου αναδείχθηκε σε τεχνήτρα των ομοιογενών αντιθέσεων: από τον ζευγαρωτό του Ικονίου, με το θαυμάσιο πρελούδιο όπου το γλυκόλαλο νέι σμίγει με τις γεμάτες ανατολίτικο παράπονο δεξιοτεχνικές μεμψιμοιρίες του τοξωτού ταμπουρά, ως τον ρουμελιώτικο θρήνο με τη φωνή να ντύνεται ονειρικά πρώτα το σαντούρι, μετά το κλαρίνο και κατόπιν το βιολί... Από το νταούλι της Ιερισσού, που διατυμπανίζει την πανηγυρική, δημόσια διάσταση του έρωτα, ως την ηρωική ελεγεία της Καρπάθου και το χαμηλόφωνο άλγος της σκυριανής δυωδίας φωνής και ταμπουρά... Από τη σκυθική βαρβαρότητα του θρακιώτικου μαντηλάτου ως τον φορτωμένο από τον ζαχαρωμένο πόθο μιας Ρωμηάς για έναν «Μεμέτη» της Πόλης, η μίξη υπήρξε αθροιστική και ευεργετική, μαλακτική στην ψυχή και συνθετική για τη διάνοια. Συγκινητική υπήρξε και η βυζαντινή πρεμιέρα της Σαμίου με το «Θεοτοκίον» που επέτρεψε τον συνδυασμό της τεχνικά κραταιάς και εκφραστικά πλούσιας φωνής της με το απαράλλαχτο όσο και απαράμιλλο ίσο του Λυκούργου Αγγελόπουλου και του συνόλου του.  Κριτική, Κυριάκος Λουκάκος, Εφημερίδα, Η Αυγή, 15 Νοεμβρίου 1998

Εάν βρεθείτε, Δευτέρα βράδυ, στο Κύτταρο της οδού Ηπείρου, και ακούσετε τη Δόμνα Σαμίου να τραγουδάει το Τζιβαέρι ή το Γιάννη μου το μαντήλι σου, σίγουρα θα νιώσετε συγκινημένοι. Με μια συγκίνηση τελείως διάφορη από εκείνη που θα μπορούσε να σου δώσει οποιοδήποτε πολύ ωραίο τραγούδι, οποιαδήποτε πολύ ωραία μουσική. Με τη συγκίνηση που δίνει μονάχα ένας καημός γνώριμος, ένας καημός που σε αφορά. Αληθινός καημός από ένα χώρο, όπου κι’ εσύ ανήκεις.

Μικρόσωμη, στέρεη, αυστηρή, γλυκύτατη. Η Δόμνα Σαμίου τραγουδάει και συνομιλεί μαζί σου. Με τραγούδια, που η ίδια, κρατώντας ένα μαγνητόφωνο, ανακάλυψε και κατέγραψε, οδοιπορώντας επί χρόνια πολλά την Ελλάδα. Τη συνοδεύουν τραγουδιστάδες και οργανοπαίχτες, που με τα λαούτα και τα βιολιά τους, με τη λύρα, τα κλαρίνα, τα νταούλια, τα ντέφια, τις τσαμπούνες, τα σαντούρια και τα τουμπελέκια τους γέμισαν πανηγύρια και γιορτάδες, παντού όπου επικράτεια ελληνική.

Η ιδέα και η πρωτοβουλία να παρουσιαστούν δημοτικά τραγούδια και χοροί στη μπουάτ, είναι του Διονύση Σαββόπουλου. Και το γεγονός, διαπιστώνεις ότι κατορθώνει τούτο το σημαντικό: Ξαφνικά, ανακαλύπτεις ότι το δημοτικό τραγούδι, αυτοδύναμο και συγκλονιστικό, παύει να είναι αξία μουσειακή, φολκλόρ, είδος προς επίδειξιν σε φεστιβάλ και εθνικές εορτές. Αλλά πραγματικότητα με λειτουργία χειροπιαστή, ζώσα, κοχλάζουσα.

Κριτική, Φάνη Πετραλιά, Περιοδικό , Γυναίκα , 27 Δεκεμβρίου 1972

Ο Δήμος Μυκονίων τίμησε, δια του δημάρχου Χρήστου Βαρωνή, το διάσημο βιολιστή σε εκδήλωση στο ανοιχτό δημοτικό θέατρο της Λάκκας, στις 18 Σεπτεμβρίου, ανακηρύσσοντας αυτόν και τη συζυγό του επίτιμους δημότες του νησιού. Ρωσοεβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1916 (και σήμερα 77 ετών), ο Μενουχίν -που φέρει ισόβια τον εγγλέζικο τίτλο του λόρδου- ήρθε στη Μύκονο για πρώτη φορά μαζί με την Αμερικανίδα σύζυγο του Νταϊάνα (που είχε εγκαταλείψει την καριέρα της στο χορό) το 1962. Από τότε δεν παρέλειψαν και οι δυο τους να επισκέπτονται κάθε χρόνο το νησί, με μόνη εξαίρεση τα εφτά χρόνια της δικτατορίας.

Στο διάστημα αυτό των 31 χρόνων απέκτησαν στο νησί ένα ωραίο σπίτι που βλέπει το Αιγαίο και συνδέθηκαν στενά με μυκονιάτικες οικογένειες. Την τελετή της ανακήρυξης έσπευσε να πλαισιώσει η Δόμνα Σαμίου, που έχει και στο παρελθόν συνεργαστεί με το μεγάλο μουσικό.

Το αποτέλεσμα ήταν να τη συνοδεύσει με τις δοξαριές του στο γνωστό κωνσταντινουπολίτικο τραγούδι Έχε γεια Παναγιά. Ας σημειωθεί ότι αυτό αποτέλεσε τη μεγάλη έκπληξη της βραδιάς, καθώς ο Μενουχίν δεν έχει εμφανιστεί για να παίξει σε κοινό εδώ και τέσσερα χρόνια. Ελευθεροτυπία , 27 Σεπτεμβρίου 1993

Μια βραδιά ελληνικής δημοτικής μουσικής στο φιλόξενο περιβάλλον της Ελληνοαμερικανικής Ενώσεως μας έφερε άλλη μια φορά σε επαφή με το απαράμιλλο φαινόμενο της μουσικής του λαού μας. Τόσος λόγος γίνεται γύρω από την «δημιουργία» εθνικής μουσικής, και οι πηγές της αναβλύζουν τόσο κοντά μας, εδώ στις ρίζες της υπάρξεώς μας...

Αξιοθαύμαστη και εκπληκτική είναι η ποικιλία της λαϊκής μας μουσικής. Ακούγοντας το πρόγραμμα που μας παρουσίασε ή Δόμνα Σαμίου και oι συνεργάται της, γοητεύεται κανείς με τον πλούτο των μορφών (χορευτικά, κλέφτικα, μοιρολόγια), και με την ανεξάντλητη ποικιλία των τεχνοτροπιών (από την διατονικότητα των νησιώτικων ως τα ανατολίζοντα χρωματικά, και τα ηπειρώτικα με την αρχέγονη πολυφωνική ετεροφωνία τους).

Μία ωραία επιλογή από την πλούσια αυτή κλίμακα τρόπων και μορφών μας παρουσίασε η Δόμνα Σαμίου ως προεξάρχουσα τραγουδίστρια με την σύμπραξη μιας ομάδος χορωδών συνοδεία λαϊκής ορχήστρας από εξαίρετους οργανοπαίκτας. Κριτική , Μίνως Δούνιας , Εφημερίδα , Η Καθημερινή , 1 Ιουνίου 1960

η φωτο από εδώ

Η Δόμνα Σαμίου πέθανε χθες το βράδυ, Σάββατο 10 Μαρτίου 2012, σε ηλικία 84 ετών στο νοσοκομείο Αμαλία Φλέμινγκ, όπου νοσηλευόταν το τελευταίο καθώς έπασχε από λευχαιμία.

Τα αποσπάσματα των δημοσιευμάτων καθώς και οι φωτογραφίες του ποστ -εκτός της τελευταίας- προέρχονται από την εξαιρετική ιστοσελίδα Δόμνα Σαμίου, όπου θα βρείτε, στην ενότητα Η Δόμνα μιλάει για τη Δόμνα,  μια μοναδική σύνθεση από προσωπικές αφηγήσεις, οργανωμένη χρονικά και θεματικά. Για τη σύνταξή της επιλέχθηκαν αποσπάσματα από συνεντεύξεις της στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση και στον Τύπο. Την επιλογή και σύνθεση έκανε η Μιράντα Τερζοπούλου.

Στο ιστολόγιο ΑΣΜΑΤΑΚΑΙ ΜΙΑΣΜΑΤΑ θα βρείτε μια συνέντευξη που είχε δώσει η Δ. Σαμίου στον BOSKO και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό ΗΧΟΣ τον Αύγουστο του 2002 

update:  "Και εις μνήμην Δόμνας Σαμίου" από τον Sraosha