“υπεχρεώθη να επέμβη”

Τις πρωινές ώρες της 21ης Απριλίου 1967 η κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ανατράπηκε από μια ομάδα άγνωστων αξιωματικών. Ο πρωθυπουργός, υπουργοί, βουλευτές πολιτικά πρόσωπα, ανώτεροι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και πολλοί πολίτες συνελήφθησαν ή τέθηκαν σε περιορισμό. Άρχισε να ισχύει κατάσταση πολιορκίας, άρθρα του Συντάγματος ανεστάλησαν, ειδικά δικαστήρια συστάθηκαν, τα πολιτικά κόμματα διαλύθηκαν και σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κ. Κόλλια. Την πραγματική εξουσία είχαν αξιωματικοί του στρατού με επικεφαλής τους Γ. Παπαδόπουλο, Ν. Μακαρέζο και Σ. Πατακό, οι οποίοι και εξαπέλυσαν δριμύτατο “κατηγορώ” κατά των εκλεγμένων κυβερνήσεων του παρελθόντος, προβάλλοντας ως κύρια απειλή τον κομουνιστικό κίνδυνο.

Οι πρωινές εφημερίδες είχαν ήδη εκδοθεί κανονικά με τα νέα τη ημέρας. Η Καθημερινή και η Αυγή είχαν προλάβει να συμπεριλάβουν και ένα μικρό άρθρο με την είδηση των βραδινών κινήσεων του στρατού. Ελάχιστα φύλλα όμως είχαν μπορέσει να κυκλοφορήσουν. Εκδότες, διευθυντές εφημερίδων, συντάκτες και αρκετοί δημοσιογράφοι ήταν ανάμεσα στους συλληφθέντες. Οι πρωινές εφημερίδες κυκλοφόρησαν πάλι την Κυριακή 23 Απριλίου, και οι απογευματινές τη Δευτέρα 24 του μηνός. Πέντε εφημερίδες όμως- η Καθημερινή(1) και Μεσημβρινή, η Ελευθερία, η Αυγή και η Δημοκρατική Αλλαγή(2)- δεν εμφανίστηκαν ξανά. Την Κυριακή τρεις πρωινές, ο Ελεύθερος Κόσμος, η Ακρόπολις και το Βήμα ήταν οι μόνες που κυκλοφόρησαν. Αντίθετα από τις προηγούμενες εκδόσεις τους και οι τρεις είχαν πολλές ομοιότητες.

Στο Βήμα της 23ης Απριλίου τα γεγονότα της 21ης κάλυψαν το ένα τρίτο περίπου της πρώτης σελίδας. Τίτλος του κεντρικού άρθρου ήταν η είδηση “Ωρκίσθη Κυβέρνησις υπό τον κ. Κ. Κόλλιαν” και η υπότιτλος η ανακοίνωση “Το διάγγελμα του Πρωθυπουργού και αι προγραμματικαί δηλώσεις της Κυβερνήσεως”. Το άρθρο της εφημερίδας ήταν περιγραφικό και βασισμένο σε επίσημες δηλώσεις. Συνεχιζόταν στην τελευταία σελίδα. Τα υπόλοιπα πρωτοσέλιδα άρθρα είχα θέματα τελείως διαφορετικά. Δίπλα σε εκείνο της ορκωμοσίας ήταν ένα με θέμα το πρόσφατο ταξίδι στο διάστημα. Ένα άλλο είχε θέμα την ανθρώπινη ιδιοφυία στην ιατρική. Επίσης δημοσιευόταν με εξωτερική είδηση, ένα μη πολιτικό χρονογράφημα, ένα άρθρο για την ηλεκτροπαραγωγή και ένα κείμενο του Αντρέ Μορουά.

Το πραξικόπημα ειδησεογραφικά και αρθρογραφικά κάλυπτε ολόκληρη την πρώτη σελίδα του Ελεύθερου Κόσμου στις 23 Απριλίου. Ενώ ο κεντρικός τίτλος της εφημερίδας ήταν “Ο Στρατός ανέλαβε την εξουσία” ο υπότιτλος ήταν ίδιος με του Βήματος, “Ωρκίσθη Κυβέρνησις υπό τον κ. Κ. Κόλλιαν” και το περιεχόμενο λίγο πολύ παρόμοιο.

Τα δύο τρίτα της πρώτης σελίδας ήταν αφιερωμένα στο κύριο άρθρο του Ελεύθερου Κόσμου, υπογεγραμμένο από τον εκδότη του Σάββα Κωνσταντόπουλο. Τίτλος του άρθρου ήταν “Η μοιραία πορεία” και είχε θέμα τα γεγονότα της 21ης Απριλίου. Το άρθρο κατά κάποιο τρόπο δικαιολογούσε την ανατροπή του καθεστώτος. “Αι περιστάσεις υπεχρέωσαν τον Στρατόν να αναλάβει πολιτική πρωτοβουλία” σημείωνε. “...Εβαδίζαμε μοιραίως προς την έκρηξιν” συνέχιζε. “...Ο στρατός φορεύς υγιούς πατριωτικού πνεύματος” παρακολουθούσε “...με προσοχή αλλά και "με συνεχώς αυξανόμενη ανησυχία την επιδείνωση των πραγμάτων” και “υπεχρεώθη να επέμβη”. Και κατέληγε με τη διαπίστωση: “...Η πράξις του προκάλεσε γενικήν ανακούφισιν.”

Οι πρώτες απογευματινές εφημερίδες εμφανίστηκαν τη Δευτέρα, 24 Απριλίου. Ανάμεσά τους η Βραδυνή, η Απογεματινή και τα Νέα. Οι τίτλοι των εφημερίδων ήταν παρόμοιοι με φραστικές μόνο διαφορές. Κεντρικό θέμα ήταν οι πληροφορίες “των αρμοδίων υπηρεσιών” για την επέμβαση της “άκρας αριστεράς, εν συνεργασία με δυναμικούς πυρήνες της κεντροαριστεράς...να προκαλέσουν...αιματηράς ταραχάς...και να επιχειρήσουν κατάλυσιν του κράτους” με την ευκαιρίαν μιας πολιτικής συγκέντρωσης της Ενώσεως Κέντρου στη Θεσσαλονίκη. Οι φράσεις “Αιματοκύλισμα της Θεσσαλονίκης είχε οργανώσει η κεντροαριστερά. Ο Στρατός απεσόβησεν τας ταραχάς” ήταν ο τίτλος της Βραδυνής. “Ο Στρατός επενέβη προς αποσόβησιν αιματηρών ταραχών στην Θεσσαλονίκη που θα εξεδηλούντο κατά τη χθεσινή συγκέντρωση της Ενώσεως Κέντρου” της Απογευματινή και “Ο Στρατός απεσόβησε αιματοκύλισμα” των Νέων. Τα κείμενα των άρθρων ήταν και πάλι βασισμένα σε επίσημες ανακοινώσεις.

Κύριο άρθρο δημοσίευσε μόνο η Απογευματινή. “Με αισιοδοξία” ήταν ο τίτλος του και θέμα είχε τα γεγονότα της εβδομάδας. Μεταξύ των άλλων υπογράμμιζε “ζήτημα...είναι...πώς θα βαδίσωμεν προς την...ομαλότητα...ημπορούμε να είμεθα αισιόδοξοι...ας προσηλωθώμεν εις το καθήκον μας, ας βοήθησωμεν με όλας τας δυνάμεις μας, ας έχωμεν ως μόνο ορόσημο την Ελλάδα και το εθνικό συμφέρον...” Αντίθετα από το κύριο άρθρο του Ελεύθερου Κόσμου, της Απογευματινής ήταν μικρότερο σε μέγεθος και ανυπόγραφο.

Την Τρίτη 25 Απριλίου, κυκλοφόρησαν κανονικά οι εφημερίδες. Το Βήμα και ο Ελεύθερος Κόσμος εμφανίστηκαν με τους τίτλους των απογευματινών φύλλων της Δευτέρας. Η μόνη προσθήκη ήταν η φράση “Ο Βασιλεύς θα προεδρεύσει του Υπουργικού Συμβουλίου εντός της εβδομάδος”. Τα άρθρα και των δυο αποτελούσαν οι επίσημες ανακοινώσεις.

Υπογεγραμμένο από τον εκδότη της εφημερίδας το κύριο άρθρο του Ελεύθερου Κόσμου είχε τίτλο “Τα οκτώ αίτια” και θέμα τις οκτώ αιτίες του πραξικοπήματος. Σε πολλές θύμιζε αιτίες που είχαν αναφερθεί σε κυβερνητικές ανακοινώσεις. Η διαφορά ήταν οτι μέσω των αιτιών ο Ελεύθερος Κόσμος έκανε γνωστή την προηγούμενη πολιτική του θέση, της ΕΡΕ δηλαδή, λέγοντας ότι “ημείς, η ΕΡΕ, δεν αντιλήφθημεν το νόημα των γεγονότων...” Η αναφορά στην ΕΡΕ και έμμεσα στο Κοινοβούλιο, η ευθύνη του κόμματος και η σχέση της ΕΡΕ με την εφημερίδα έδιναν μεγαλύτερη και άμεση αναγνώριση στο άρθρο. Τέτοια -αυθόρμητη σε μεγάλο βαθμό- αναγνώριση απουσίαζε από παρόμοια άρθρα άλλων εφημερίδων. Με τίτλο “Ο υπέρτατος νόμος” το κεντρικό άρθρο της Βραδυνής, λόγου χάρη, βασιζόταν μόνο σε λόγια από την ομιλία του πρωθυπουργού.

(1) Η Καθημερινή και η Μεσημβρινή με πρωτοβουλία της Ελένης Βλάχου, εκδότριας των δύο εφημερίδων, έκλεισαν αμέσως μετά το πραξικόπημα του Απριλίου. Ενώ το καθεστώς μεσολάβησε για να μην διακοπεί η έκδοσή τους, η διεύθυνση των εφημερίδων αρνήθηκε την επανέκδοσή τους παρ` όλες τις διαβεβαιώσεις προνομιακής μεταχείρισης. Η Ελένη Βλάχου τέθηκε σε περιορισμό, κατάφερε όμως να διαφύγει από την χώρα και να συνεχίσει την προσπάθεια στο εξωτερικό.

(2) Δύο από τις σημαντικότερες εφημερίδες της Αριστεράς, η Αυγή και η Δημοκρατική Αλλαγή, έκλεισαν τις πρώτες ώρες της 21ης Απριλίου μετά από επέμβαση του στρατού.

*Οι ξένες εφημερίδες, τα ξένα περιοδικά και βιβλία συνέχισαν να διανέμονται κανονικά στην Ελλάδα. Αν και η κυκλοφορία τους είχε απαγορευτεί τις πρώτες μέρες, πολύ σύντομα η απαγόρευση εγκαταλείφθηκε. Οι λόγοι ήταν πολλοί. Η διακοπή της διανομής τους θα είχε αρνητικά αποτελέσματα για τον τουρισμό της χώρας. Ένας δεύτερος λόγος ήταν ο μικρός αριθμός των ελλήνων αναγνωστών που είχε πρόσβαση σε αυτά, καθώς λίγοι γνώριζαν καλά μια ξένη γλώσσα και ακόμα λιγότεροι είχαν τη δυνατότητα να τα αγοράσουν. Το μεγαλύτερο μέρος του περιορισμένου αναγνωστικού κοινού των ξένων εντύπων ήταν ήδη αντίθετο. Τρίτος λόγος, ήταν οτι σημαντικό μέρος του πληθυσμού μπορούσε να ακούει ελεύθερα ελληνικά δελτία ειδήσεων από πολλούς ξένους ραδιοφωνικούς σταθμού, όπως από το BBC και την Deutsche Welle, αλλά και αρκετούς από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. 

Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Στράτου “Αντίθεση και Διαφωνία. Η στάση των εφημερίδων στη Δικτατορία 1967-74”,  Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995. (Σελίδες 31,32,33 και 140, 141)