Passages -Ravi Shankar

RaviShankar. Photo © David Farrell, Archive Images, EMI.

Πρώτη φορά άκουσα τον Ravi Shankar σε ένα παλιό λεωφορείο που αγκομαχούσε στα ατέλειωτα χιλιόμετρα από τη Τζαϊπούρ στο Βαρανάσι, την πόλη που γεννήθηκε ο Ινδός μουσικός τον Απρίλη του 1920. Η επιλογή του μέσου ήταν αναγκαστική: μια απεργία είχε καθηλώσει τα αεροπλάνα στο έδαφος, οπότε ο μόνος τρόπος να συνεχιστεί το ταξίδι μας ήταν τα επίγεια μέσα· πρώτα τραίνο και στη συνέχεια λεωφορείο. Το δεύτερο για περισσότερες από δεκαοκτώ ώρες.

Υπήρχε μεγάλος εκνευρισμός. Δυτικός εκνευρισμός. Των ανθρώπων που έχουν μάθει όλα να γίνονται γρήγορα και απολύτως προγραμματισμένα. Που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο αναπάντεχο. Στις λίγες μέρες που βρισκόμασταν στην Ινδία, η Ανατολή δεν είχε προλάβει να μας δώσει μαθήματα υπομονής και καρτερίας. Ή μάλλον μας τα έδωσε από την πρώτη μέρα αλλά εμείς, είτε δεν τα είχαμε καν αντιληφθεί είτε δεν είχαμε προλάβει να τα εμπεδώσουμε. Μέχρι που έτυχε αυτή η απεργία.

Έκανε αφόρητη ζέστη,  το λεωφορείο δεν είχε κλιματισμό και πήγαινε βασανιστικά αργά σε έναν ευθύ δρόμο που λες και δεν είχε τέλος. Το τοπίο ήταν μονότονο, αμετάβλητο· μια σαβάνα, επίπεδη με λιγοστά δέντρα. Το βράδυ σε αυτά τα μέρη θα μπορούσε κανείς να συναντήσει τίγρεις, όπως μας είπε ο οδηγός. Που και που διασχίζαμε μικρά χωριά με πλινθόκτιστα σπίτια. Σε αυτά, το λεωφορείο έκοβε την ήδη λιγοστή του ταχύτητα και προλάβαινες να δεις γυναίκες να μαγειρεύουν στο ύπαιθρο μέσα σε σύννεφα από μύγες ή να πλέουν ρούχα μέσα σε τσίγκινες λεκάνες. Άντρες να μας κοιτάνε μάλλον απαθείς. Καπνίζοντας. Και παιδιά, με μάτια κάρβουνα και απίστευτα χαμόγελα να αγωνίζονται να αρπαχτούν, να σκαρφαλώσουν μέχρι τα ανοιχτά παράθυρα. Και μετά πάλι ο ατέλειωτος δρόμος.

Δε θυμάμαι ούτε ποια στιγμή άλλαξε η μουσική, ούτε ποιος το είχε κάνει. Οι πρώτες νότες του σιτάρ μας ξάφνιασαν. Ίσως μάλιστα, το ξένο, το μη οικείο, αρχικά να ενέτεινε  τον εκνευρισμό μας. Σιγά-σιγά όμως αρχίσαμε να διακρίνουμε την συνάφεια αυτής της αλλόκοτης- μακριά από αναγνωρίσιμες φόρμες, μέτρα και κανόνες- μουσικής με το τοπίο. Η μουσική του Ravi Shankar έγινε το αδιαμφισβήτητο soundtrack  της διαδρομής. Βυθιστήκαμε χωρίς να το καταλάβουμε μέσα της. Θαρρείς και μικρύναμε για να χωρέσουμε σε αυτό το σύμπαν. Το σύμπαν μιας πρωτόγνωρης αρμονίας που αντίθετα με το τοπίο που περιέγραφε ερμηνεύοντάς το, σε αιφνιδίαζε κάθε τόσο με τους αυτοσχεδιασμούς της.

Ο χρόνος άρχισε να μετράει διαφορετικά. Όχι πιο αργά, μα διαφορετικά. Σχεδόν έπαψε να υφίσταται. Μέχρι το τέλος μείναμε αμίλητοι, με το βλέμμα έξω να αφουγκράζεται το τοπίο που άλλαζε αργά καθώς το φως λιγόστευε, μέχρι που σκοτείνιασε πια τόσο που λογικά είχε φτάσει η ώρα που θα έβγαιναν οι τίγρεις. Μέχρι να φτάσουμε περασμένα μεσάνυχτα στο Βαρανάσι, μείναμε αμίλητοι, με το βλέμμα στραμμένο εντός μας, να αφουγκραζόμαστε γαληνεμένοι τα δικά μας τοπία. Λες κι αυτή η μουσική είχε τον τρόπο να δείχνει το δρόμο. Και τον τρόπο.

 εικόνα από εδώ

Ο Ravi Shankar, ο μεγάλος συνθέτης και δεξιοτέχνης το σιτάρ, πατέρας της Norah Jones  και της Anoushka Shankar  πέθανε χθες σε ηλικία 92 χρονών στο San Diego. Από όσα διάβασα γι αυτόν σήμερα, ξεχώρισα και αντιγράφω το κείμενο του Γιώργου Πίττα στο face book.

"Ένας σπουδαίος μουσικός που πριν καν υπάρξει ο ορισμός της World Music άπλωσε γέφυρες μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Γέφυρες, πάνω στις οποίες τα μουσικά ιδιώματα της Ευρώπης συναντήθηκαν με εκείνα της Ινδίας. Η συνάντηση αυτή, υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από γόνιμη. Άνοιξε δρόμους στη μουσική, μα κυρίως άνοιξε τις συνειδήσεις των ανθρώπων ώστε αυτή, η συνείδηση, να δεχτεί ευφρόσυνα το «πάντρεμα» των διαφορετικοτήτων. Ένα πάντρεμα που δεν είναι διόλου αναγκαίο να δρα επιζήμια στο ένα ή στο άλλο ιδίωμα, αλλά απλά, να παράγει ένα καινούργιο με πανανθρώπινη και ταυτόχρονα συμπαντική διάσταση. Ένα από τα σπουδαία δείγματα της προσφοράς του είναι το αριστουργηματικό «West meets East», μία τολμώ να πω «θεϊκή» συνεργασία του Shankar με τον Εβραϊκής καταγωγής κορυφαίο βιολονίστα Yehudi Menuhin. Μια άλλη γνωστή πτυχή της ζωής του, ήταν η βαθιά αγάπη που είχε για τον George Harrison. 

Υπήρξε, ο δια βίου διδάσκαλος και μέντορας του, ενώ ο Harrison, ήταν εκείνος που του «άνοιξε τις πόρτες» προς την δύση και τον βοήθησε να γίνει γνωστός. Έτσι, ο Ravi Shankar βρέθηκε το 1969 να μετέχει στο Woodstock με αποτέλεσμα να γίνει αμέσως σύμβολο μιας εποχής που πείτε με αφέλεια, πείτε με σοφία που ακόμα δεν έχει εκτιμηθεί, πίστεψε πως μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μέσα από την Μουσική, δηλαδή την Αρμονία και την Αγάπη που προκύπτει από αυτήν. Ravi Shankar, σε ευχαριστούμε για τα δώρα που μας έφερες. Είθε, αυτή να ήταν η κατά την θρησκεία σου έσχατη ενσάρκωση σου και τώρα πια, να είσαι μέρος της Συμπαντικής Αρμονίας στην οποία τόσο πίστευες."

Ακούστε:

Offering και Meeting Along The Edge από το άλμπουμ Passages,   Ravi Shankar- Philip Glass

Raga Majh Khamaj (Live at The Woodstock Festival 1969)

Ravi Shankar and Yehudi Menuhin.

 Raga Anandi Kalyan, Ravi & Anoushka Shankar

Το soundtrack της ταινίας Gandhi 

Ravi Shankar teaches George Harrison how to play sitar 1968