Περί κατακλυσμού

The Flood , Michelangelo, 1508-1512 Sistine Chapel Ceiling

Αρχή του αδιαφοροποίητου και του ενδύναμου, βάση κάθε κοσμικής εκδήλωσης, δεξαμενή όλων των σπερμάτων, τα νερά συμβολίζουν την αρχέγονη ουσία από όπου γεννιούνται όλες οι μορφές κι όπου πάλι επιστρέφουν, με την παλινδρόμηση ή τον κατακλυσμό. 

  The Deluge, Francis Danby 1840

Υπήρξαν στην αρχή και επανέρχονται στο τέλος κάθε κοσμικού ή ιστορικού κύκλου. Θα υπάρχουν πάντοτε -ποτέ μόνα τους, γιατί τα νερά είναι πάντα βλαστητικά, κρύβουν μέσα στην αδιάσπαστη ενότητά τους τις αυτενέργειες όλων των μορφών. 

The Deluge, James Tissot, 1896-1902

Στην κοσμογονία, στο μύθο, στο τυπικό, στην εικονογραφία, τα Νερά εκπληρώνουν την ίδια αποστολή, όποια κ αν είναι η δομή των πολιτιστικών συνόλων όπου βρίσκονται: προηγούνται κάθε μορφής και στηρίζουν κάθε δημιούργημα. (184)

Scene of the Deluge, Théodore Géricault

Οι παραδόσεις του κατακλυσμού συνδέονται, σχεδόν όλες, με την ιδέα της αναρρόφησης της ανθρωπότητας από το νερό και της σύστασης μιας νέας εποχής, με μια νέα ανθρωπότητα. Μαρτυρούν μια κυκλική αντίληψη του κόσμου και της ιστορίας: μια εποχή καταργείται με την καταστροφή και αρχίζει μια νέα, εξουσιασμένη από “νέους ανθρώπους” (203)

The Deluge, Joseph Mallord William Turner, 1805

Τα Νερά προηγούνται κάθε δημιουργίας και την επανολοκληρώνουν κατά περιόδους, ώστε να την ξανασυστήσουν μέσα τους, να την “εξαγνίσουν” πλουτίζοντάς την συγχρόνως με νέες υπολανθάνουσες δυνάμεις, αναζωογονώντας την. 

The Deluge, John Martin, 1834.

Η ανθρωπότητα εξαφανίζεται περιοδικά μέσα στον κατακλυσμό ή την πλημμύρα εξ αιτίας των “αμαρτιών” της. Ποτέ όμως δε χάνεται τελειωτικά, αλλά εμφανίζεται πάλι κάτω από μια νέα μορφή, επαναλαμβάνοντας το ίδιο πεπρωμένο, περιμένοντας την επιστροφή της ίδια καταστροφής που την απορροφάει πάλι μέσα στα νερά.

The Deluge, Antonio Caracci, 1615-1618 

Αν οι μορφές δεν ανανεώνονταν χάρη στην περιοδική αναρρόφηση μέσα στο νερό, θα ξεφτούσαν, θα εξαντλούσαν τις δημιουργικές τους ικανότητες και τελικά θα έσβηναν. Οι “κακίες”, τα “αμαρτήματα” θα κατέληγαν να παραμορφώσουν την ανθρωπότητα·κενή από σπέρματα και δημιουργικές δυνάμεις, θα μαραινόταν, γερασμένη και στείρα. Αντί για την αργή παλινδρόμηση σε υπο-ανθρώπινες μορφές, ο κατακλυσμός επιφέρει την στιγμιαία αναρρόφηση μέσα στα Νερά, όπου τα “αμαρτήματα” εξαλείφονται και μια νέα ανθρωπότητα, ανανεωμένη, ξαναγεννιέται. (204)

The Vision of the Deluge, John Henry Fuseli 

Έτσι όλες οι μεταφυσικές και θρησκευτικές αξίες των νερών συνιστούν ένα σύνολο με τέλεια συνοχή. Στην υδάτινη κοσμολογία, αντιστοιχούν -στο ανθρωπολογικό επίπεδο- οι υλογένειες, οι δοξασίες ότι το ανθρώπινο είδος προήλθε από το νερό. Στον κατακλυσμό ή στην καταπόντιση των ηπείρων μέσα στα νερά- κοσμικό φαινόμενο που επαναλαμβάνεται από κυκλική αναγκαιότητα- αντιστοιχεί στο ανθρώπινο επίπεδο, ο “δεύτερος θάνατος” της ψυχής (νεκρικές σπονδές, η “υγρασία” και ο λιμώνας στην Κολαση, κλπ) ή ο τελετουργικός, ο μυητικός θάνατος με το βάφτισμα.

Winter or The Deluge, Nicolas Poussin, Four Seasons cycle

Αλλά τόσο στο κοσμολογικό όσο και στο ανθρωπολογικό, η βύθιση μέσα στο νερό δεν ισοδυναμεί με πλήρη εξαφάνιση αλλά μόνο με περαστική επανένταξη στο αδιαφοροποίητο, την οποία διαδέχεται μια νέα δημιουργία, με νέα ζωή ή ένας νέος κόσμος ανάλογα αν έχουμε να κάνουμε με μια στιγμή κοσμική, βιολογική ή σωτηριολογική.

O Δευκαλίωνας και η Πύρρα μετά τον κατακλυσμό, Rubens

 Ανεξάρτητα από το θρησκευτικό σύμπλεγμα όπου εντάσσονται, η λειτουργία των νερών φανερώνεται πάντα η ίδια: αποσυνθέτουν, καταργούν τις μορφές, ξεπλένουν τις αμαρτίες- εξαγνίζοντας και αναγεννώντας ταυτόχρονα. 

 

Noah, The Eve of the Deluge, John Linnell, 1848

Η μοίρα τους είναι να προηγούνται της Δημιουργίας και να την αναρροφούν χωρίς ποτέ να μπορούν να να ξεπεράσουν την ίδια τους την ιδιότητα δηλ μην μπορώντας να εκδηλωθούν μέσα στις μορφές.

 

The Deluge, Gustave Doré, 1866

Αφορμή για αυτή την ανάρτηση ήταν οι περί κατακλυσμού αναφορές στο διαδίκτυο, λόγω των έντονων βροχοπτώσεων αυτές τις μέρες. Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των Θρησκειών του Mircea Eliade, εκδόσεις Ι. Χατζηνικολή, 1992, μετάφραση Έλσης Τσουτη.