Πληξαύρα η Ατμοημιολία

-Πάμε τώρα να χαιρετίσουμε και τη γιαγιά Πληξαύρα;

Ήμουν στην αγκαλιά της μητέρας μου τη στιγμή πού άκουσα αυτό το φοβερό όνομα. Έστριψα αμέσως το κεφάλι προς την κατεύθυνση που μού έδειχνε και αντίκρισα το ακόμα πιο φοβερό πρόσωπο μιας άγνωστης. Το "Πληξαύρα" είχε φτάσει στα αυτιά μου σαν το όνομα ενός τρομερού τέρατος που είχε σίγουρα κάτι από “σαύρα”, μα και κάτι άλλο, αδιευκρίνιστο -εκείνο το “πληξ” της αρχής- γι αυτό και πολύ ανησυχητικό. Η δε όψη της, μού φάνηκε ότι ήταν η συνισταμένη όλων των κακών μαγισσών που είχα ως τότε συναντήσει σε εικονογραφημένα παραμύθια ή είχα απλώς φανταστεί στην τρυφερή ηλικία των τεσσάρων.

Λες και δεν ήταν αρκετά εκρηκτικός ο συνδυασμός ονόματος και όψης, η μακρινή συγγένισσά μας -που υπολογίζω ότι τότε πλησίαζε ακάθεκτη τα εκατό ή μπορεί να τα είχε ήδη περάσει- θέλησε να με αποτελειώσει με μια απειλητική κίνηση, κίνηση που ούτως ή άλλως μού προκαλούσε απέχθεια: άπλωσε το χέρι της για να μού τσιμπήσει το μάγουλο, χαμογελώντας μάλιστα, έτσι ώστε να μού αποκαλύφθεί σε όλο του το μεγαλείο και ένα τρομαχτικό στόμα με μια οδοντοστοιχία που είχε σοβαρές ελλείψεις. Δεν είχα  πλέον καμία αμφιβολία ότι αυτή η κακιά μάγισσα, που ήταν  μισή σαύρα, ήταν έτοιμη να με αρπάξει από την αγκαλιά της μάνας μου και με κατασπαράξει αργά και βασανιστικά με τα λειψά της δόντια. Όπως ήταν φυσικό ξέσπασα σε γοερά κλάματα.

Τη “γιαγιά” Πληξαύρα δεν την ξανασυνάντησα. Ή ήταν ανήμπορη ώστε να παρίσταται στις ευρείες οικογενειακές συγκεντρώσεις που ακολούθησαν μέχρι τον θάνατό της ή οι γονείς μου δεν με έπαιρναν μαζί τους σε αυτές, φοβούμενοι ότι θα είχαν πάλι τα ίδια. Πολλά χρόνια αργότερα περιεργαζόμουν παλιές φωτογραφίες, κορνιζωμένες και τοποθετημένες εν σειρά στο σαλόνι  θείας μου, όταν ανάμεσα σ` αυτές διέκρινα το πορτραίτο μιας επιβλητικής γυναίκας με ολοστρόγγυλο πρόσωπο, μάλλον όμορφης, ντυμένης με  παραδοσιακή φορεσιά. Εντυπωσιακά στολισμένη με σειρές από φλουριά στο στήθος. Δεν μού θύμιζε τίποτα. Ρώτησα λοιπόν τη θεία κι εκείνη μού εξήγησε ότι  η άγνωστη της φωτογραφίας ήταν η πεθερά της, “η γιαγιά Πληξαύρα” τη μέρα του γάμου της. Και συμπλήρωσε γελώντας: “...αυτή που σε έκανε να κλαις. Θυμάσαι βρε πόσο είχες τρομάξει τότε με τα δόντια που της έλειπαν; Βλέπεις, την κακομοίρα, την είχε χτυπήσει η μασέλα της και δεν τη φορούσε εκείνη τη μέρα”.

Κουβέντα στην κουβέντα, έμαθα την καταπληκτική ιστορία του ονόματός της μακαρίτισσας. Είχε λέει ο πατέρας της -εποχή οθωμανικής αυτοκρατορίας ακόμα- ένα γκαρδιακό φίλο που έκανε εμπόριο με Κωνσταντινούπολη. Καθώς τον αποχαιρετούσε λοιπόν για ένα ακόμα ταξίδι, τού έταξε ότι το επόμενο παιδί του, αυτό που ήδη ετοιμαζόταν στην κοιλιά, θα το βάφτιζε εκείνος μόλις γύριζε με το καλό. Έτσι όπως τότε τα ταξίδια  ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρα, τα βαφτίσια καθυστέρησαν πάρα πολύ. Όταν επιτέλους επέστρεψε ο νονός από την Πόλη η μικρή ήταν ήδη τριών χρόνων. «Λίγο ακόμα να αργούσες, θα κάναμε και το γάμο της μαζί με τα βαφτίσια» πείραξε το νονό ο πατέρας τη ώρα που ετοιμαζόταν να μπουν στην εκκλησία.

Λίγο αργότερα, όταν ο παπάς ρώτησε το νονό -που σημειωτέον εκείνη την εποχή ήταν στην απόλυτη δικαιοδοσία του η επιλογή του ονόματος- “...και το όνομα αυτής;” ο άρτι αφιχθείς απάντησε με βροντερή φωνή: “Πληξαύρα!”. Κανείς από τους παριστάμενους δεν είχε ξανακούσει αυτό το παράξενο όνομα, ίσως γιατί η μικρή μας πόλη βρισκόταν πολύ μακριά ακόμα και από την πιο κοντινή θάλασσα ώστε οι κάτοικοί της να θυμούνται τα ονόματα των θυγατέρων του Ωκεανού και της Τηθύος. Ή  εκείνων του Νηριέα και της Δωρίδας.

Οι απαραίτητες εξηγήσεις στους έκπληκτους συγγενείς και φίλους για το πρωτάκουστο όνομα, δόθηκαν στη διάρκεια του τραπεζώματος που ακολούθησε. Ο νονός κατά την παραμονή του στην Πόλη είχε την τύχη να παραβρεθεί στην καθέλκυση ενός υπερωκεάνιου προορισμένου να εκτελεί τη διαδρομή Κωνσταντινούπολη- Νέα Υόρκη. Το υπερωκεάνιο ονομάστηκε Πληξαύρα και καθώς φαίνεται, τόσο πολύ  είχε εντυπωσιάσει τον μέλλοντα νονό, το μέγεθος του ποντοπόρου πλοίου αλλά και το ιδιαίτερο όνομά του, που αποφάσισε να το χαρίσει στην  αναδεξιμιά του. Η παραστατική αφήγησή του τελικά στάθηκε ικανή να ανασκευάσει τις δυσάρεστες εντυπώσεις που δημιούργησε στην βάφτιση το άκουσμα αυτού του παράξενου – κι ίσως κάπως κακόηχου- ονόματος και να τους κάνει, με βαριά καρδιά είναι αλήθεια, να το αποδεχτούν. Έτσι κάθε φορά που τα επόμενα χρόνια κάποιος ρωτούσε, τού έλεγαν την ιστορία  του υπερωκεάνιου, επαναλαμβάνοντας τα λόγια του εκκεντρικού νονού.

Αν είχα πρόχειρη τη γαμήλια φωτογραφία της γιαγιάς Πληξαύρας, ίσως η ανάρτηση να τελείωνε σε αυτό το σημείο. Δεν την είχα όμως κι έτσι αναζήτησα -χωρίς πολλές ελπίδες επιτυχίας- μια φωτογραφία ή έστω ένα σκίτσο αυτού του περίφημου υπερωκεάνιου. Όμως ούτε φωτογραφία, ούτε σκίτσο και δυστυχώς ούτε η ελάχιστη πληροφορία προέκυψε από την αναζήτηση με τις λέξεις κλειδιά: “υπερωκεάνιο”, “Κωνσταντινούπολη”, “τέλη του 19ου αιώνα”. Είχα αρχίσει να πιστεύω ότι δεν υπήρξε ποτέ σκαρί με τέτοιο όνομα όταν μετά από ώρες αναζήτησης έπεσα σε ένα Ναυτικόν διήγημα του Παπαδιαμάντη που αγνοούσα, με τίτλο “Ο ΠΑΝΤΑΡΩΤΑΣ”.

Έλεγε λοιπόν ο Σκιαθίτης: “...Εὑρέθη εἰς τό πέλαγος, ἐν τῷ μέσῳ τοῦ Εὐβοϊκοῦ στενοῦ, εἰς ἲσην ἀπό τῆς ἠπείρου καί ἀπό τῆς νήσου ἀπόστασιν. Ἢρχετο ἀπό τούς Ὠρεούς κι ἒπλεε διά τό Θρόνιον. Εἲχεν μικρόν φορτίον ἀπό στάμνες καί κανάτια, καί ἡμισείαν δωδεκάδα βαρέλια ἐντοπίων μικρών ἀφύων.  Ὁ μπάρμπ' Ἀλέξης ἦτο ἀμέριμνος ὠς πάντοτε, κι ἐκάθητο εἰς τήν πρύμνην κυβερνῶν τό σκάφος καί ἰθύνων τό ἱστίον... Αἲφνης βλέπει βασιλικόν πλοῖον ἐρχόμενον ἀντίπρωρα αὐτού. Ἦτο ἡ Σαλαμινία πιθανῶς. Ἲσως να ἦτο και ἡ Πληξαύρα ἤ ἡ Ἀφρόεσσα... “

Υπήρξε λοιπόν πλοίο με αυτό το όνομα! Δεν επρόκειτο βέβαια για το λαμπρό υπερωκεάνιο του οικογενειακού μύθου που αναζητούσα μα για μια ατμοημιολία· ένα από τα πρώτα σιδερένια ελικοφόρα σκάφη. Ναυπηγήθηκε κατόπιν παραγγελίας μαζί με άλλα τρία, που έφεραν τα ονόματα Πανόπη Ι, Αφρόεσσα και Σφενδόνη για την ενίσχυση του στόλου, στο ναυπηγείο Reid & Co. της Γλασκώβης το 1855-1856 υπό την επίβλεψη του Έλληνα ναυπηγού Σπ. Αθανασίου. Η Πληξαύρα, κατέπλευσε στην Ελλάδα με αγγλικό πλήρωμα τον Ιούνιο του 1857. Είχε μήκος 32,2 μέτρα, πλάτος 6,7 εκτόπισμα 220 τόννων και ανέπτυσσε ταχύτητα 9,5 κόμβων. Το πλήρωμά της αποτελούσαν ένας αξιωματικός, 4 υπαξιωματικοί και 27 ναύτες. Έφερε δε ένα πυροβόλο όπλο Krupp των 8,7 εκατοστών.

Χρησιμοποιήθηκε από το κόμμα των Ορεινών του οποίου ηγείτο ο ναύαρχος Κανάρης κατά τη μεταπολίτευση του 1862, ενώ στη διάρκεια της Κρητικής επανάστασης το 1866 μετέφερε αμάχους. Αργότερα εκτελούσε δρομολόγια μεταξύ Πειραιώς και Ναυστάθμου για να εκποιηθεί τελικά το 1926. Επί της Πληξαύρας όμως το 1886 συνέβη κι ένα τραγικό περιστατικό: ο κυβερνήτης της Ανδρέας Γαρουφαλιάς, διαπρεπής αξιωματικός του ελληνικού ναυτικού που είχε εκπαιδευτεί με υποτροφία στον αγγλικό στόλο, αυτοκτόνησε κόβοντας τον λάρυγγά του με ξυράφι, απελπισμένος καθώς τα αλλεπάλληλα υπομνήματά του στο υπουργείο Ναυτικών, όπου επεσήμανε την άμεση ανάγκη διοργάνωσης σχολής πυροβολητών στο ναυτικό, όχι μόνο έπεφταν στο κενό, αλλά τον έφερναν αντιμέτωπο με το φθόνο και τη χλεύη των ανωτέρων του.

Τα ευρήματα της αναζήτησής έπληξαν ανεπανόρθωτα την αύρα του οικογενειακού μύθου, αλλά η αρχική  απογοήτευση για το περίφημο υπερωκεάνιο που δεν υπήρξε ποτέ, καθώς κι η εύλογη απορία μου για το πώς αυτός ο μύθος επικράτησε τελικά από γενιά σε γενιά, εξανεμίστηκαν από χαρά της καθ` όλα θαλασσινής περιπέτειας που έζησα αναζητώντας την απαρχή του. Μαργαριτάρια τα ευρήματα της αναζήτησης· και το διήγημα του Παπαδιαμάντη αλλά και η ξεχασμένη ιστορία της ατμοημιολίας που ναυπηγήθηκε στη Γλασκώβη πριν από 157 ολόκληρα χρόνια. Μαργαριτάρια; Μάλλον  θα ήταν καλύτερα να πω: κοράλλια. Γιατί βλέπετε, υπάρχει  ένα είδος μαύρου κοραλλιού που ονομάζεται κι αυτό πληξαύρα. Φέρει μάλιστα εντελώς τυχαία την επωνυμία “η αντιπαθής” που νομίζω ότι ταιριάζει γάντι στη δικιά μας Πληξαύρα· όχι βέβαια σε αυτή την μάλλον όμορφη της γαμήλιας φωτογραφίας, αλλά στην εκατόχρονη χωρίς μασέλα, που τόσο πολύ με είχε τρομάξει στα τέσσερά μου.

Η ιστορία αφιερώνεται στη Margo που της αρέσουν "τα παράξενα και σπάνια ονόματα", στην Bubu Rantanplis που έλεγε τις προάλλες "πόσο μαγικό είναι το διαδίκτυο" και στον βιβλιοθηκάριο που αδημονούσε για μια "βιωματική ιστορία".

Μουσική: The Crave, σύνθεση του Jelly Roll Morton που περιέλαβε ο Ennio Morricone στο soundtrack της ταινίας, The Legend Of 1900 

Στη φωτογραφία που βρήκα εδώ, εικονίζεται η ατμοημιολία Σφενδόνη